Wat houden de plannen precies in?

Het belangrijkste onderdeel van de plannen die Levin heeft, is de zogenoemde ”override clause”. Die voorziet er kort gezegd in dat het parlement met een eenvoudige meerderheid beslissingen van het hooggerechtshof kan overrulen. Als de opperrechters bijvoorbeeld nieuwe wetgeving in strijd met de basiswetten van Israël –een quasi-grondwet– achten, kan de volksvertegenwoordiging met 61 van de 120 stemmen besluiten om de betreffende wet alsnog geldig te verklaren.

Om een wet buiten werking te stellen, zou het hooggerechtshof juist met een gekwalificeerde meerderheid zo’n besluit mogen nemen, in plaats van een eenvoudige meerderheid zoals nu het geval is. Verder wil de minister de politiek meer inspraak geven in de benoeming van rechters, inclusief de leden van het hooggerechtshof. Ook de juridisch adviseurs die de verschillende departementen bijstaan, zouden door de politiek moeten worden benoemd.

Levin wil ook af van de zogenoemde ”maatstaf van redelijkheid” die het hooggerechtshof hanteert om overheidsbesluiten terug te draaien als daarvoor geen harde juridische argumenten beschikbaar zijn.

Zijn de voornemens nieuw?

Nee, dat niet. Er bestaan al jaren plannen voor staatsrechtelijke hervormingen. Die zijn mede ingegeven door het feit dat Israël geen officiële grondwet kent, maar een verzameling van twaalf basiswetten die nog altijd worden gezien als de basis voor een toekomstige constitutie van de Joodse staat.

De timing van de plannen is wel opmerkelijk. Die heeft deels te maken met de omstreden benoeming van Arye Deri van de religieuze Shaspartij tot minister. Deri is tot een voorwaardelijke gevangenisstraf veroordeeld wegens belastingontduiking en zat al eerder in de cel wegens omkoping. Onlangs werd een wet aangenomen die het mogelijk maakt dat voorwaardelijk veroordeelden toch een ministerspost kunnen bekleden. Het hof wil zijn aanstelling echter beoordelen naar de maatstaf van redelijkheid. Hoofdaanklager Gali Baharav-Miara verklaarde deze week al tijdens een zitting van het hof dat de benoeming „extreem onredelijk” is.

Wat zijn de reacties op de plannen?

De oppositie heeft met afschuw op de voorstellen gereageerd. Oud-premier en leider van de Yesh Atidpartij, Yair Lapid, betitelde de voornemens als het slopen van het rechtssysteem en noemde de nieuwe regering „een bende criminelen”. Israëlische juristen waarschuwen dat de plannen veel te veel bevoegdheden aan de uitvoerende macht geven, ten koste van de rechterlijke macht. Daardoor komt volgens hen de traditionele scheiding der machten ernstig in gevaar. Ook diverse Israëlische media hebben geen goed woord over voor de hervormingen en komen met analyses over mogelijke bedreigingen voor rechtsstaat en democratie.

Premier Benjamin Netanyahu zelf heeft zich na de bekendmaking van de plannen nog niet uitgesproken. Eerder zei hij dat zijn regering er alles aan zal doen om de juiste balans tussen de verschillende machten in het Israëlische staatsbestel in stand te houden.

De rechts-religieuze coalitiepartners van Netanyahu’s Likudpartij hebben de plannen van Levin verwelkomd. Zij zien het hooggerechtshof als een liberaal instituut dat een bedreiging voor traditionele normen en waarden vormt. De besluiten die het hof in de afgelopen jaren bijvoorbeeld ten gunste van de lhbti-gemeenschap nam, zijn hun een doorn in het oog.

Hoe gaat het nu verder?

Allereerst moet minister Levin zijn voornemens nog in concrete wetsvoorstellen omzetten. De verwachting is dat dat snel zal gebeuren. Mogelijk zal er eind januari al een eerste stemming in de Knesset plaatshebben. De vraag is intussen wel of de initiatieven in hun huidige vorm naar het parlement worden gestuurd. Mogelijk worden de plannen nog enigszins aangepast om toch enigszins aan de binnenlandse en internationale kritiek tegemoet te komen.

De geplande hervormingen zullen naar verwachting ook tot massale demonstraties in Israël leiden. Een eerste betoging is al voor zaterdagavond in Tel Aviv gepland.