Bolkestein: conservatief, liberaal en ongelovig
Voormalig VVD-leider en oud-Europees commissaris Frits Bolkestein overleed maandag op 91-jarige leeftijd. Hij was een conservatief-liberaal denker die regelmatig heilige huisjes omver schopte. Aan bidden deed hij niet.
Frederik Bolkestein zag het levenslicht op 4 april 1933 in Amsterdam, de woonplaats van zijn voorgeslacht. Zijn overgrootvader was een calvinist. Grootvader Gerrit, die ooit nog minister van Onderwijs was, verloor op school het geloof.
Frits ging naar het gymnasium en zei dat hij daarna „niets fundamenteels” meer bijleerde. Hij studeerde wiskunde, filosofie, Grieks, economie en rechten.
Na zijn studententijd kwam Bolkestein in dienst bij Shell en ging naar het buitenland. Begin jaren zeventig ergerde de liberaal zich aan het politieke klimaat in Nederland. Met name de linkse politiek van PvdA-leider en premier Den Uyl stond hem tegen. Het kabinet-Den Uyl noemde hij „het slechtste kabinet na de Tweede Wereldoorlog”. Op 45-jarige leeftijd kwam Frits in 1978 voor de VVD in de Tweede Kamer. In het kabinet-Lubbers I was hij staatssecretaris van Buitenlandse Handel en in Lubbers II minister van Defensie.
In 1990 ging Bolkestein de VVD-fractie leiden. In 1994 en 1998 boekte hij twee grote verkiezingswinsten. Dat gebeurde in de tijd dat de VVD met de PvdA en D66 samenwerkte in de zogenoemde paarse kabinetten. Daarin werkte hij mee aan verruiming van de abortus- en euthanasiepraktijken. Hij was destijds geen voorstander van het homohuwelijk. Van 1999 tot 2004 was hij Europees commissaris voor de Interne Markt. Bolkestein stimuleerde de privatiseringsgolf van de jaren negentig en pleitte voor meer concurrentie op de energiemarkt.
Bolkestein had de naam dat hij een intellectueel in de politiek was. In zekere zin klopte dat. Hij was zeer belezen, maar hij wilde geen intellectueel genoemd worden: „Ik heb geen visioenen. Ik ben praktisch ingesteld. Ik ben er om problemen op te lossen. Die problemen moeten wel eerst worden geanalyseerd, maar je blijft dan toch bij de koude werkelijkheid.” Maar Bolkestein schreef wel graag: meer dan twintig boektitels staan op zijn naam.
In veel opzichten was Bolkestein conservatief. Hij wilde niets weten van dwang om homoseksuelen op christelijke scholen toe te laten en om trouwambtenaren met gewetensbezwaren tegen het homohuwelijk te weren uit gemeentehuizen. Hij sprak zich in de jaren negentig als een van de eersten uit tegen de multiculturele samenleving.
Bolkestein had ook geen onverdeeld positief mensbeeld. De verzorgingsstaat ging volgens hem te veel uit van het goede in de mens: „Jammer genoeg is de mens niet ideaal en de wereld dus ook niet.”
Als politicus onderstreepte Bolkestein de waarde van de joods-christelijke wortels van de westerse samenleving en van de noodzaak van een bezielend verband om de samenleving bij elkaar te houden. De kerk en het christelijk geloof speelden daarin voor hem persoonlijk geen rol: „Aan bidden doe ik niet. Ik ben geen christen. Ik ben ook niet gedoopt, evenmin als mijn ouders. Mijn overgrootvader wel. Dat was een strengcalvinistische melkboer. Hij is psalmzingend overleden.”
Persoonlijk leed bleef Bolkestein niet bespaard. Zijn eerste vrouw overleed in 1984 op 47-jarige leeftijd. In 2009 verloor hij een zoon van 48. Na het overlijden van zijn eerste vrouw huwde hij met de actrice Femke Boersma. De laatste twee jaar van zijn leven woonde Bolkestein in het Rosa Spierhuis te Laren, een woon- en werkgemeenschap van kunstenaars en wetenschappers. Daar overleed hij afgelopen maandag.
