Gezonde cultuur in de consistorie
Onlangs verschenen diverse artikelen over christenen en goed bestuur. Waar is bestuurlijke kwetsbaarheid het grootst? In de meest waardevolle gemeenschap ter wereld, de christelijke gemeente.
Een kerkenraad geeft leiding aan die gemeente namens haar eigenaar, Jezus Christus. Het is niet gemakkelijk om dit op een geestelijke en gezonde manier te doen. Te vaak is er in kerkenraadskamers gebrek aan sociale veiligheid, openheid, gelijkwaardigheid en geestelijkheid. Sociologisch gezien zijn er minstens drie redenen waarom goed bestuur hier extra moeilijk is (zie Scheltens ”Cultuurverandering in complexe organisaties”). __
De eerste reden is de lage verantwoordingsplicht. Aan wie moet een kerkenraad verantwoording afleggen? Openheid staat onder druk door vertrouwelijke zaken. Bovendien zijn ambtsdragers en andere gemeenteleden in Christus verbonden. Waar liefde de toon moet zetten, voelt scherpe kritiek pijnlijk aan.
Dan is er de hoge toetredingsdrempel. Als dezelfde mensen lange tijd deel uitmaken van een bestuur dreigen risico’s als ingesleten communicatiepatronen en vriendjespolitiek. Een kerkenraad is van oudsher een vrij gesloten orgaan. Vaak worden zittende ambtsdragers herkozen, wat de kans vergroot dat sommige kerkenraadsleden een te dominante positie innemen.
Ten derde te weinig doelgerichtheid. De kerkenraad is er om zorg te dragen voor de gemeente Gods, maar vaak krijgt het geestelijk aspect weinig kans en staat de agenda vol met regelzaken, organisatorische vraagstukken, technische uitdagingen, beleidsstukken, bouw en verbouw en wat al niet meer.
Kortom, het is niet vanzelfsprekend dat er een gezonde cultuur bestaat binnen consistories. Des te belangrijker is het dat de kerkenraad hierover nadenkt. Hieronder per risico kort enkele suggesties.
Lage verantwoordingsplicht: de kerkenraad zou er naar de regel van 1 Petrus 3:15 voor kunnen kiezen om open en actief te communiceren over waar hij mee bezig is. Lang niet alles op een kerkenraadsvergadering vereist geheimhouding. Vaker kunnen dilemma’s waarmee de kerkenraad worstelt met de gemeente gedeeld worden. Naast het kerkblad kan ook e-mail of WhatsApp worden ingezet voor nieuws.
Toetredingsdrempel: om machtsstructuren te vermijden, geldt van oudsher in de meeste kerken de regel dat een ambtsdrager na enkele termijnen verplicht aftreedt. Het zou goed zijn als elke kerkenraad van de (Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) hierover in gesprek zou gaan. Het zal toch niet zo zijn dat weerstand tegen zo’n besluit voortkomt uit de gedachte dat een ambtsdrager zichzelf te belangrijk vindt? Dat het ambt in de loop der tijd verweven is met de persoonlijke identiteit van degene die het draagt?
Doel: de kerkenraad heeft in essentie als taak de kudde Gods te weiden en te hoeden (1 Petrus 5:2). Dit vraagt om een kritische blik op de agenda: taken kunnen vaak met ruim mandaat en met vertrouwen worden gedelegeerd aan wijze en deskundige gemeenteleden. Het geestelijk aspect kan tijdens vergaderingen meer ruimte krijgen door het bespreken van een Bijbelgedeelte of van een waardevol boek. Dit zal het geestelijke gehalte van de hele vergadering en de onderlinge band positief beïnvloeden. Zo kan de kerkenraad fungeren, „niet als heerschappij voerende, (…) maar als voorbeelden der kudde” (1 Petrus 5:3).
De auteur is mediator, coach, trainer en doet onderzoek naar conflicten in de christelijke gemeente.