Bij nadere inspectie blijkt het dan meestal om ‘nadelen’ te gaan vergelijkbaar met de noodzaak om een geheel nieuwe garderobe aan te schaffen nadat je op doktersadvies 15 kilo bent afgevallen.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat aflossen altijd het devies is, maar wél dat een afgelost huis per definitie voordeliger is dan een huurwoning of een koophuis met een hoge hypotheekschuld. Wie eenmaal hypotheekvrij woont, kan in de regel doorstromen naar een kleinere woning of een appartement zonder daarvoor bij de bank te hoeven aankloppen en hoeft bij een verhuizing geen loonstrookje te overleggen.

Toch is er minstens één scenario denkbaar waarin een afgeloste woning geen verlichting biedt, maar juist een loden last kan zijn. Getroffen worden vooral huizenbezitters die hun werk zijn kwijtgeraakt en na de WW terecht dreigen te komen in de bijstand. Daar gelden heel andere regels: niet alleen moet er veel vaker worden gesolliciteerd, ook wordt het vermogen meegenomen bij de beoordeling of er recht is op een uitkering.

Voorheen konden vijftigplussers in een dergelijke situatie terugvallen op de IOAW (waarbij het vermogen buiten beschouwing werd gelaten) en zestigplussers zelfs op de IOW (waarbij ook niet werd gekeken naar het eventuele inkomen van de partner). Inmiddels zijn die regels komen te vervallen voor iedereen die na 1 januari 1965 is geboren, zodat kersverse vijftigplussers buiten dit soepele regime vallen.

Wie hypotheekvrij woont of de woning voor een groot deel heeft afgelost, zal eerst de overwaarde moeten benutten voor zover die uitkomt boven de 49.900 euro. Om die reden wordt weleens gesuggereerd dat je als werkloze oudere beter af bent met een niet-afgeloste woning (en weinig spaargeld), omdat je dan tenminste recht hebt op een uitkering zolang je geen nieuwe baan hebt gevonden.

Daar valt wel het een en ander op af te dingen, al was het maar dat de gang naar de gemeente door veel mensen per definitie als een vernedering zal worden ervaren. Het is geen pretje om als ontslagen werknemer of failliete ondernemer de les te worden gelezen door een baliemedewerker die net van school af is, of om als tegenprestatie papier te moeten prikken met een fluorescerend hesje aan.

Los daarvan zal de uitkering zelden toereikend zijn om de lasten te betalen van een hypotheek waarop al die jaren niets is afgelost. Alleen wie in een goedkoop koophuis woont met een lage hypotheek en weinig overwaarde bevindt zich ongeveer in dezelfde positie als een huurder, zij het dat die laatste recht heeft op huurtoeslag. In de meeste gevallen zal een bijstandsuitkering tekortschieten om de woonlasten te betalen, al was het maar omdat er ook minder wordt geprofiteerd van de hypotheekrenteaftrek. Er moet netto dus meer worden betaald, terwijl de inkomsten juist fors zijn gedaald.

Wie helemaal hypotheekvrij is en in die zin bijna gratis woont, heeft als voordeel dat hij dankzij die lage lasten elke slechtbetaalde baan kan aannemen die voorbijkomt. Niet alleen hoeft het huis dan niet te worden verkocht of ‘opgegeten’, het voorkomt ook een gang naar het uitkeringsloket. Zo zorgt het tijdig aflossen van de hypotheek zowel voor een zekere mate van zelfbeschikking als voor behoud van zelfrespect.

De auteur is schrijver en publicist. Reageren? hormann@refdag.nl