De Lazarus 7keer7 tour door Nederland zit er weer op. Zeven avonden op wisselende locaties, met steeds zeven sprekers die voor zeventig aanwezigen een thema belichten. Leuke formule. Voldoende om een duidelijker beeld te krijgen van wat “progressief christelijk geloof” kan inhouden. Want dat is het doel van het platform Lazarus.nl: het vinden van een derde weg tussen strikte orthodoxie en vrijzinnigheid in. Nieuwe woorden geven aan het oude geloof, ingebed in onze cultuur. Die weg noemen de initiatiefnemers, ondanks enige aarzeling vanwege de D66-bijklank, “progressief”. Een woord dat is afgeleid van het Latijnse progredi, met de betekenis voortschrijden, vooruitgaan, vorderen. Hiermee hopen zij een groeiende groep mensen te bereiken, zo’n 2,5 miljoen in ons land, die geloven in God al hebben zij hun twijfels: “gelovigen die zoekend zijn ingesteld”.

Dit streven begrijp ik maar al te goed. Vrijzinnigheid is religieus iel en vrijblijvend, en heeft ook nauwelijks of geen kinderen. Strikte orthodoxie kan zo dwingend en kil zijn. Hoeveel mensen zijn er niet afgeknapt op stelligheden en dwang, op scheuring en scheiding, op grote woorden en magere geloofspraktijk. Biedt deze derde weg dan perspectief, en zelfs progressie? De oogst van de 7keer7 tour werd in een artikel met de titel ”Een twijfelend, stevig geloof” (ND 20 juni) binnengehaald. Zeven punten, waarbij we worden uitgenodigd om met correcties en aanvullingen te komen. Vooruit, bij dezen dan. Ik bleef namelijk vooral haken bij het vijfde punt: “Jezus staat boven de Bijbel”.

Dit punt blinkt niet uit in helderheid. Ik lees: “De Bijbel is een verhaal dat langzaam opklimt. De historische waarde wordt steeds groter en alles bereikt bij Jezus een climax”. Welwillend probeer ik te begrijpen wat bedoeld wordt. Dat de Bijbel geen dogmatisch betoog biedt of statische wijsheidsleer, is juist. De Bijbel vertelt een verhaal dat groeit, over een weg die God met mens en wereld gaat, door de diepten heen. Een weg die in Christus een beslissend keerpunt krijgt. Dat dit verhaal ‘langzaam opklimt’ suggereert echter een soort ontwikkeling van lager naar hoger. Dat is een visie die al in de negentiende eeuw populair werd, maar inmiddels toch wel achterhaald is. Datzelfde geldt voor het statement dat de historische waarde van de Bijbel steeds groter wordt – alsof we vroege Bijbelgedeelten simpel naar het rijk der mythen en sagen kunnen verwijzen. Ook dit klinkt nogal gedateerd, eigenlijk.

Mijn aarzeling ligt vooral bij het slot van het vijfde punt: “Als we ons afvragen of iets van God komt, is Jezus ons criterium”. Eerst dacht ik: is dit Maarten Luther, die ”was Christum treibet” het principe van zijn Schriftuitleg maakte? Maar nee, want ook voor Luther is de hele Schrift ”Frau Kaiserin”, die het mag zeggen. Daarna vroeg ik me af: is dit Karl Barth, die onderscheid maakte tussen het geschreven, het verkondigde en het vleesgeworden Woord? Maar nee, want ook voor Barth blijft de eenheid van die drie gestalten van het Woord staan. Ik hoop niet dat de 7keer7 tour met deze woorden een derde weg wijst waarop we met een snel beroep op het evangelie van Jezus’ liefde en genade kunnen gaan schiften en scheiden in de Bijbel. Ook dat is namelijk al zo oud als de weg naar Rome.

Staat Jezus boven de Bijbel? Welke Jezus dan? De Jezus die het tempelplein schoonveegde en de geldwisselaars met geweld wegjoeg? De Jezus die het Koninkrijk der hemelen vergelijkt met een heer die zijn slaaf ten slotte in de handen van folteraars geeft? De Jezus die met zijn engelen van de hemel zal komen om met vlammend vuur allen te straffen die God niet kennen (2 Tes. 1:8)? Als je het Nieuwe Testament leest, merk je hoe de Bijbelschrijvers hun uiterste best doen om vanuit het hele Oude Testament te laten zien dat Jezus de Christus is, de Christus der Schriften. Daarvoor gebruiken ze zelfs vloekpsalmen. Er zal geen tittel of jota van verloren gaan, zegt Jezus zelf.

Het is een nobel streven twijfelaars en zoekers een uitweg proberen te bieden. Maar liever door nog een spade dieper af te steken. De nu geboden visie op de Bijbel lijkt eerder gedateerd dan progressief. Niet veel nieuws onder de zon, zou Prediker zeggen. Het helpt ook niet echt ‘vooruit’. Wat wel verder helpt, is de hele Bijbel ontvangen als het Woord van God, inclusief teksten met duistere kanten en weerhaakjes. En die Bijbel dan lezen, biddend om de leiding van de Geest die ons hart verlicht. Midden in de soms zo harde werkelijkheid van het leven, midden in de cultuur waarin we staan. Dan herinneren we ons, dat Lazarus zelf het ultieme criterium wijst: luisteren naar Mozes en de profeten. Dat brengt pas echt progressie.

Eric Peels is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.