Dit geldt temeer omdat de maatregel heel gevoelig ligt. Immers, wie profiteren ervan? Dat zijn op voorhand niet de gewone Nederlander of het gewone Nederlandse bedrijf, maar vooral relatief gefortuneerde buitenlandse beleggers. En zelfs ook buitenlandse overheden. Want doordat ze geen belasting meer over hun dividend hoeven te betalen in Nederland, moeten deze buitenlandse beleggers in hun eigen land meer belasting gaan betalen.

De maatregel staat dus op gespannen voet met het principe van rechtvaardigheid. De gewone Nederlander moet wel belasting betalen, en draagt daardoor bij aan de collectieve voorzieningen waarvan grote internationale bedrijven dankbaar gebruikmaken als zij in Nederland ondernemen, maar de belegger die de winst opstrijkt van deze operaties hoeft niets bij te dragen.

Waarom dan deze maatregel getroffen? Redenen die genoemd worden, hebben te maken met de concurrentiepositie van Nederland. Naar verluidt is deze maatregel ingefluisterd door grote bedrijven zoals Shell en Unilever en de belangenvertegenwoordiger van deze organisaties, VNO-NCW. Als de dividendbelasting niet zou worden afgeschaft, zouden deze bedrijven serieus overwegen hun hoofdkantoren naar Engeland te verplaatsen. Ook wordt de Nederlandse aandelenmarkt aantrekkelijker, waardoor aandelenkoersen van Nederlandse bedrijven stijgen (maar weer: wie profiteren hiervan?).

Natuurlijk, als topmensen van Shell of Unilever Rutte op het hart drukken dat het hun menens is, kun je je voorstellen dat de schrik hem om het hart slaat. Maar iedereen beseft dat het vestigingsbeleid van grote internationale bedrijven van veel meer factoren afhangt dan alleen de dividendbelasting. Het is onwaarschijnlijk dat dit ene punt de doorslag zou geven. Dit soort waarschuwingen moet daarom eerder tot de belangenbehartiging van bedrijven worden gerekend dan tot de behartiging van het algemeen belang.

Op zich zijn er wel economische redenen te bedenken waarom het afschaffen van dividendbelasting goed zou zijn. Zo betoogt Karel Lannou van CEPS dat afschaffing tot minder dubbele belastingheffing op kapitaalfinanciering leidt. Daardoor wordt het voor bedrijven aantrekkelijker hun financieringsbehoeften te dekken met risicodragend kapitaal in plaats van leningen bij de bank. Hierdoor is het bedrijf beter in staat tegenvallers op te vangen en neemt de stabiliteit van de economie bij recessies toe.

Maar, voegt Lannou eraan toe, dan moet je zo’n maatregel op Europees niveau invoeren. Inderdaad, nu lijkt het erop dat Nederland een oneigenlijk voordeel op andere Europese landen wil realiseren door een gunstiger belastingklimaat te scheppen. Dat leidt tot de bekende race to the bottom: door belastingconcurrentie wordt de belastingbasis uitgehold en de druk neergelegd bij degenen die niet zo makkelijk hun activiteiten naar het buitenland kunnen verplaatsen. Juist daarom is belastingharmonisatie tussen landen van zo groot belang.

Het is ontzettend jammer dat het nieuwe kabinet gelijk bij aanvang zo’n valse start maakt. Als je eenmaal afkondigt dat je de dividendbelasting afschaft, wordt de schade alleen maar groter als je daar in tweede instantie van afziet. Als alle maatregelen het gevolg zijn van voet bij stuk houden omdat je beseft dat terugdraaien nog schadelijker is nadat je eerst een ondoordachte maatregel hebt afgekondigd, doet dat Nederland geen goed. Dat Rutte zich genoodzaakt zag te verkondigen dat hij „tot in mijn vezels” voelde dat de maatregel tot meer werk leidt, is daarvan wel het duidelijkste bewijs. Dus voor de volgende keer: ga eerst breder informatie verzamelen voordat je zo’n maatregel afkondigt.

En laten ook belangenvertegenwoordigers zich wat meer inhouden. Nu hebben ze kennelijk de spanning zo weten op te voeren dat het Rutte in zijn vezels is gaan zitten, wat vervolgens tot uitgangspunt voor beleid is geworden. In een context waarin door de Paradise Papers het besef groeit dat de rijken grootschalig belastingen ontwijken en afwentelen op de gewone man, draagt ook VNO-NCW verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat het wantrouwen niet verder toeneemt. Het ware beter geweest als zij had aangedrongen op maatregelen die eveneens goed zijn voor het vestigingsklimaat in Nederland, maar waar ook de gewone Nederlander direct van profiteert, zoals betere scholing van mbo’ers om hun inzetbaarheid voor de arbeidsmarkt te verbeteren.

Johan Graafland is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan Tilburg University.