Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft voor de zestiende keer een blik in de toekomst geworpen. In twaalf hoofdstukken beschrijft het SCP de verwachte veranderingen in de samenleving op het gebied van arbeid, zorg, onderwijs, veiligheid, minderheden, vrijetijdsbesteding en wonen. Het hoofdstuk dat ontbreekt, is religie - maar het onderzoek naar het bezit en gebruik van de Bijbel dat vorige week is gepubliceerd, spreekt daarover al boekdelen.
Het geschetste toekomstbeeld ziet er niet aantrekkelijk uit. Ook al willen de meeste Nederlanders dat niet, toch is de algemene verwachting dat de samenleving zal verharden. De sociale zekerheid neemt af, de werkdruk neemt toe, de vergrijzing zet de zorgsector onder druk en sociale structuren als vakbonden, verenigingen en kerken nemen af in betekenis. Voeg daarbij de zorgen die er zijn over de toename van de criminaliteit, het aantal allochtonen, het toenemende gevoel van gejaagdheid, de afname van persoonlijke dienstverlening, en er ontstaat een somber toekomstscenario.
Een aantal zaken springt extra in het oog. In het hoofdstuk ”Gezondheid en zorg” is duidelijk zichtbaar dat de patiënt mondiger is geworden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de mening over euthanasie: meer dan 70 procent van de Nederlanders verwacht dat in 2020 euthanasie algemeen geaccepteerd is en eenzelfde percentage vindt dat ook zeer wenselijk. Eveneens zeven op de tien Nederlanders denkt dat cosmetische chirurgie algemeen toegepast gaat worden om er aantrekkelijker uit te zien. De keerzijde daarvan is dat zieke mensen steeds meer afhankelijk zullen zijn van hun familie, en dat langdurig zieken en kwetsbare mensen minder zorg en minder goede zorg krijgen.
Dit is het toekomstbeeld van een maatschappij waarin individualisme de boventoon voert. Ieder voor zich, geen onderlinge afhankelijkheid, en zo veel mogelijk keuzevrijheid voor ieder. Tegelijkertijd maken veel mensen zich zorgen over de afnemende solidariteit en saamhorigheid. Opvallend, want diezelfde sociale onthechting is juist een van de oorzaken van de individualisering. De bezorgdheid daarover leidt blijkbaar niet tot een meer sociaal gedragspatroon.
Het SCP-rapport biedt ook een somber perspectief voor wat betreft het onderwijs. Niet alleen omdat het lerarentekort een probleem blijft en de computer naar verwachting een deel van de kennisoverdracht voor zijn rekening gaat nemen, maar ook vanwege de vrijheid van onderwijs. De helft van de bevolking wil dat er in 2020 geen confessionele scholen meer zijn, maar alleen algemene, voor iedereen toegankelijke scholen. Het SCP verwacht dat artikel 23 van de Grondwet dan niet meer gaat over de vrijheid om te kiezen voor een school van de eigen godsdienstige richting maar om te kiezen voor een bepaalde onderwijskundige aanpak of voor een pedagogisch klimaat.
Als dit uitkomt -de voortekenen daarvan zijn al aanwezig- zijn de gevolgen een stuk ernstiger dan het vergrauwen van het palet aan schoolsoorten. Het is een rechtstreekse bedreiging voor de geestelijke vrijheid van ons volk. Het keren van die ontwikkeling vraagt gebed, maar ook bewustwording. Het christelijk onderwijs moet daarom komende jaren haar missie, in de diepe betekenis van dat woord, beter duidelijk maken aan buitenstaanders.
