Mondkapjes kunnen fluctueren in waarde, de waarheid is en blijft een deugd
In de Tweede Kamer neemt het ongemak over de zogeheten mondkapjesdeal merkbaar toe. Deze kwestie, ook wel de Sywertgate genoemd, speelde zich af in april 2020, aan het begin van de coronacrisis. Het ministerie van Volksgezondheid zat danig met de handen in het haar: de zorgsector kampte met een tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen. De druk op toenmalig zorgminister Bruins om een en ander tijdig te regelen was dermate groot dat de aimabele bewindsman er onder bezweek.
Kort voordat hij zijn functie moest neerleggen, nam Bruins nog wel een krachtdadig besluit: hij centraliseerde het inkoopproces. Met behulp van professionele marktpartijen werd er vliegensvlug een ministeriële inkooporganisatie ingericht en zo transformeerde het ministerie van Volksgezondheid plots in een speler op de mondiale mondkapjesmarkt.
De Sywertgate verwijst naar een miljoenendeal die deze inkooporganisatie op 19 april 2020 sloot met oud-studentenvakbondleider Sywert van Lienden. Die betoogde dat het met die schaarste wel meeviel: wie het handig aanpakte, kon heus nog wel aan beschermingsmiddelen komen. En inderdaad, nadat de order was getekend, wist de door Van Lienden opgerichte Stichting Hulptroepen Alliantie 40 miljoen Chinese mondkapjes voor de Nederlandse zorgsector te leveren. Daarbij zei Van Lienden om niet te handelen, maar dagblad de Volkskrant en onderzoeksplatform Follow the Money onthulden begin dit jaar dat hij en zijn twee zakenpartners miljoenen aan de deal hebben verdiend.
Politiek gezien spitst de kwestie zich toe op de vraag hoe het kon dat een volslagen onbekende stichting, nota bene enkele dagen nadat zij was opgericht, door het ministerie al als een serieuze handelspartner werd gezien. Na een geslaagd beroep van de Volkskrant op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) is dat intussen duidelijk: toenmalig zorgminister De Jonge spoorde de ministeriële inkooporganisatie persoonlijk aan de deal tot stand te brengen. Dat is in strijd met zijn eerdere verklaring dat hij zich niet met de kwestie heeft bemoeid.
Het enige dat de Tweede Kamer momenteel van De Jonge verlangt, is dat hij over zijn bemoeienis tekst en uitleg geeft. Dat weigert hij: hij moet immers staande houden dat een en ander buiten hem om is gegaan. Daarmee provoceert hij de Kamer en zet hij zijn geloofwaardigheid op het spel.
De Jonge loopt lang genoeg mee om te weten dat een ernstige vertrouwensbreuk tussen hem en de Tweede Kamer dreigt als hij in deze riskante opstelling volhardt. Om zo’n crisis af te wenden, doet hij er wijs aan openheid van zaken te geven. Maar niet alleen daarom: het gaat hier ook om de integere invulling van het ministersambt. Mondkapjes zijn een handelswaar waarvan de waarde door de tijd heen flink kan fluctueren. De waarheid spreken, is te allen tijde een politieke deugd die ook een bewindsman in het nauw niet zomaar kan verkwanselen.
