Hun conclusie staat in het boek ”Het verraad van Anne Frank” van de Canadese schrijver Rosemary Sullivan, waarover verschillende media deze maandag berichtten. Het onderzoeksresultaat werd vooraf aangekondigd als een schokkende conclusie, maar definitief bewijs is er nog steeds niet.

De Amsterdamse notaris Arnold van den Bergh (1886-1950) heeft volgens het team in 1944 meerdere onderduikadressen doorgespeeld aan de Duitsers, nadat hij zelf in het nauw kwam. Een van die adressen zou Prinsengracht 263 geweest zijn, later bekend als het Achterhuis. Het waren verborgen kamers achter het bedrijf van Annes vader, Otto Frank.

Briefje

De verdenking stond op een anoniem briefje dat kort na de oorlog bij Frank werd bezorgd. Hij was de enige van de onderduikers die de oorlog had overleefd. Het originele briefje is niet teruggevonden, maar een kopie ervan is aangetroffen bij de zoon van een rechercheur. „Uw schuilplaats te Amsterdam werd indertijd medegedeeld aan de Jüdische Auswanderung te Amsterdam, Euterpestraat, door A. van den Bergh, destijds woonachtig nabij het Vondelpark, O. Nassaulaan. Bij de J.A. bestond er een hele lijst door hem doorgegeven adressen”, meldt het briefje.

Hoe serieus Otto Frank de beschuldiging nam, is niet duidelijk: hij onthulde het bestaan van het briefje pas toen er in 1964 voor de tweede keer onderzoek werd gedaan naar het verraad.

Politieonderzoeker Arend van Helden concludeerde destijds dat Van den Bergh zonder bewijs werd belasterd. Er was „gebleken dat aan de integriteit van deze man niet behoeft te worden getwijfeld”, was zijn bevinding. Latere onderzoekers hechtten ook geen waarde aan de beschuldiging.

In het nauw

Ook het coldcaseteam was in eerste instantie geneigd de aantijging te negeren, omdat ze ervan uitging dat Van den Bergh net als andere leden van de Joodse Raad al in 1943 was gedeporteerd. Hij blijkt echter niet in een kamp te hebben gezeten.

De notaris deed alle moeite op vrije voeten te blijven. Net als andere Joden wist hij de Duitse ambtenaar Calmeyer ervan te overtuigen dat hij niet Joods was. Hij liet zijn dochters onderduiken.

In 1944 raakte hij zijn vrijstelling (Sperre) echter kwijt. Hij leek zijn vrijheid alsnog te verliezen, mede door ruzie met een NSB-collega. Volgens de onderzoekers moet dat het ogenblik zijn geweest dat Van den Bergh adressen heeft doorgegeven aan de Duitsers. Zo zou het tot de inval van 4 augustus 1944 zijn gekomen.

Tegenwerking

Het blijft een theorie, zoals er al veel zijn geweest. Volgens de onderzoekers hechtte Otto Frank er geloof aan, want hij moet eens tegen een Parooljournalist hebben gezegd: „We werden verraden door Joden.” Miep Gies, een van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis, wist kennelijk ook meer, want tijdens een lezing in Amerika in 1994 zei ze dat de verrader in 1960 al niet meer in leven was.

Het team denkt dat Frank het onderzoek heeft gefrustreerd omdat hij Van den Bergh uit de wind wilde houden uit angst dat hij er het antisemitisme mee zou aanwakkeren. Openbaarmaking zou ook zeer belastend zijn voor de kinderen van de notaris, die zelf was overleden aan keelkanker. Frank zei tegen zijn neef dat hij de familie van de verrader niet wilde straffen. Uiteindelijk kwam hij in 1964 toch met het briefje op de proppen.

Nieuwe technieken

Dat de vader van Anne Frank meer wist dan hij zei, is een van de scenario’s die het team onderzocht. „Hij heeft eerst om onderzoek gevraagd; later lag hij volgens sommigen juist dwars”, zei filmmaker Thijs Bayens, die samen met journalist Pieter van Twisk het initiatief nam tot het onderzoek.

In een ultieme poging om de waarheid te achterhalen heeft een coldcaseteam sinds 2017 alle beschikbare informatie in binnen- en buitenland doorgenomen. Op 4 augustus 2019, precies 75 jaar na de inval aan de Prinsengracht, moest eindelijk duidelijk zijn hoe de Duitsers wisten dat er onderduikers te vinden waren.

De speurtocht nam echter meer tijd in beslag. Er werd kunstmatige intelligentie ingezet om de 66 gigabyte aan informatie te analyseren. Eerdere verdenkingen werden bekeken en ook de theorie dat de onderduikers bij toeval zijn ontdekt, is onderzocht.

Van de ongeveer dertig theorieën bleef de beschuldiging aan het adres van notaris Van den Bergh over als de meest waarschijnlijke. De onderzoeksleider, voormalig FBI-agent Vincent Pankoke, beschouwt het onderzoek echter niet als afgerond en hoopt op nieuwe informatie.