Heeft vaccinatie tegen corona zin?

Zeker weten. Hoe ouder en hoe zwakker mensen zijn, hoe meer gezondheidswinst een prik biedt.

De dubieuze Britse nieuwsbron The Exposé spreekt van een ”pandemie van de gevaccineerden”. De website wijst erop dat 91 procent van de coronasterfte in Schotland onder gevaccineerden is. Betekent dit dat vaccinatie de kans op sterfte verhoogt?

Nee. In absolute aantallen is er in Schotland inderdaad meer sterfte onder gevaccineerden. Tussen half augustus en begin november overleden er vijf keer zoveel gevaccineerden als ongevaccineerden aan corona.

Dat zegt echter weinig over de effectiviteit van de vaccins. In Schotland is 88 procent van de 18-plussers ingeënt. Van de 60-plussers is zelfs 100 procent gevaccineerd. Dan is het niet verwonderlijk dat er meer gevaccineerden dan ongevaccineerden aan corona overlijden. Vaccinatie beschermt immers niet voor de volle 100 procent tegen ernstige Covid-19. Dat geldt zeker voor ouderen, mensen met een afweerstoornis of mensen die bijvoorbeeld vanwege een orgaantransplantatie medicijnen gebruiken die het immuunsysteem onderdrukken.

De relatieve sterftecijfers laten een compleet ander beeld zien. Per 100.000 niet-gevaccineerde Schotten is er juist drie keer méér sterfte aan corona dan onder een even grote groep gevaccineerden.

In Belgische ziekenhuizen werden in de eerste twee weken van november twee keer zoveel gevaccineerde als niet-gevaccineerde coronapatiënten opgenomen. Wijst dat op een afnemende vaccineffectiviteit?

Nee, de vaccinatiestatus van coronapatiënten in het ziekenhuis zegt vrijwel niets over de vaccineffectiviteit. Het enige wat deze verhouding duidelijk maakt, is dat vaccinatie niet alle ernstige ziekte voorkomt; maar dat is geen verrassing.

Ongevaccineerden lopen nog altijd beduidend meer risico om met Covid-19 in het ziekenhuis te belanden dan gevaccineerden. Volgens Belgische cijfers verlaagt vaccinatie de kans op ziekenhuisopname bij 18- tot 64-jarigen met 82 procent. Bij 65-plussers is de bescherming nog 67 procent.

In Gibraltar is 100 procent van de bevolking ingeënt. Toch heeft de overheid extra maatregelen afgekondigd vanwege het oprukkende coronavirus. Wat zegt dat over het nut van vaccinatie?

Gibraltar, een land aan de Middellandse Zee waar de hele bevolking is gevaccineerd, meldt nu gemiddeld 51 besmettingen per dag – het hoogste dagelijkse gemiddelde sinds 7 januari. De toename heeft te maken met een afnemende bescherming van de vaccins tegen een infectie. Vrijwel alle inwoners hadden in maart al twee prikken in de arm gehad. Er zijn sinds maart echter maar een handjevol mensen aan corona overleden.

Vanwege de besmettingsgolf heeft de overheid extra coronaregels ingevoerd. Zo ontraadt ze het houden van grote feesten en recepties. Ook geldt er een mondkapjesplicht in openbare ruimtes en het openbaar vervoer.

In hoeverre neemt de effectiviteit van vaccinatie tegen een infectie af?

Best wel fors, wordt duidelijk uit meerdere studies. Zo neemt de bescherming van het Pfizervaccin tegen een infectie na vijf maanden af van 88 procent naar 47 procent, volgens Amerikaans onderzoek. Dit betekent dat een gevaccineerde dan nog altijd de helft minder kans heeft om besmet te raken dan een ongevaccineerde.

Een Britse studie laat vergelijkbare cijfers zien. Het Pfizervaccin beschermt volgens dit onderzoek na twintig weken nog voor 70 procent tegen een infectie met de deltavariant. Bij 65-plussers is de effectiviteit van twee prikken na twintig weken lager (55 procent) dan bij 40- tot 64-jarigen (76 procent).

Het AstraZenecavaccin beschermt na twintig weken nog met gemiddeld 47 procent tegen een besmetting, blijkt uit dit Britse onderzoek. Bij 65-plussers is de vaccineffectiviteit na die tijd nog lager: 37 procent.

Uit Nederlandse cijfers blijkt dat een prik nog steeds vrij goed infecties en overdracht van het virus tegengaat. De bescherming tegen een infectie was in oktober ongeveer 75 procent, vertelde RIVM-baas Jaap van Dissel op 15 november tijdens een technische briefing. Ook remt vaccinatie de overdracht van het virus volgens hem met 50 tot 63 procent.

De helft van de besmettingen is momenteel onder gevaccineerden, bleek dinsdag uit een wekelijks rapport van het RIVM. Verhoudingsgewijs vinden de meeste besmettingen echter onder ongevaccineerden plaats.

Vooral bij de jongere mensen valt dat op: er worden drie keer zoveel mensen positief getest onder een groep van 100.000 niet of deels gevaccineerden van 12 tot 49 jaar, als in een even grote groep volledig gevaccineerden (zie graphic). Het werkelijke aantal besmettingen onder niet-gevaccineerden kan nog weleens beduidend hoger liggen. Onderzoek van I&O Research wees er eerder namelijk op dat van de ongevaccineerden 24 procent zich niet laat testen bij klachten, tegenover slechts 5 procent van de gevaccineerden.

De redenering dat gevaccineerden zich minder voorzichtig gedragen dan ongevaccineerden en daardoor vaker besmet raken, klopt feitelijk dus niet.

Het vaccin beschermt dus steeds minder goed tegen infectie en overdracht van het virus. Geldt dat ook voor de bescherming tegen ernstige ziekte?

Nee, daarin is nauwelijks een afname te bespeuren. De bescherming van vaccinatie tegen ziekenhuisopname was de afgelopen acht weken nog 92 procent en tegen ic-opname 96 procent, blijkt uit RIVM-gegevens van afgelopen donderdag. Eerder ging het om respectievelijk 94 en 97 procent.

Dat betekent dat de kans om als volledig gevaccineerd persoon in het ziekenhuis te belanden nog altijd 12,5 keer lager is dan voor een niet-gevaccineerde. De kans om als gevaccineerde op de intensive care te belanden, is 25 keer zo klein.

Let wel: dit zijn gemiddelde cijfers, die geen rekening houden met de leeftijdsverdeling. Zo beschermt het vaccin minder goed bij ouderen en medisch hoog-risicogroepen. Binnen een maand na twee prikken van het Pfizervaccin is een gemiddelde 70-plusser volgens RIVM-cijfers voor 91 procent tegen ziekenhuisopname beschermd. Na 25 weken is de bescherming nog 88 procent.

Wat is de vaccinatiestatus van coronapatiënten in Nederlandse ziekenhuizen?

Van alle coronapatiënten die tussen 11 juli en 14 november in het ziekenhuis moesten worden opgenomen, was 33 procent volledig gevaccineerd en 63 procent ongevaccineerd. De overige 4 procent betreft de deels gevaccineerden en degenen met een onbekende vaccinatiestatus.

Die verhouding is aan het veranderen, nu er steeds meer gevaccineerden in het ziekenhuis belanden. In de eerste twee weken van november was 47 procent van de opgenomen coronapatiënten volledig gevaccineerd en 51 procent ongevaccineerd.

De belangrijkste oorzaak voor deze verschuiving is het feit dat gevaccineerden in de ruime meerderheid zijn. In Nederland is 85 procent van de 18-plussers volledig gevaccineerd; onder de 60-plussers is de vaccinatiegraad zelfs een dikke 90 procent.

Op de intensive cares is nog steeds een ruime meerderheid van de coronapatiënten ongevaccineerd: 70 procent (zie graphic).

Opvallend is dat gevaccineerde coronapatiënten die in het ziekenhuis belanden, gemiddeld twintig jaar ouder zijn dan ongevaccineerde patiënten. Dit heeft ermee te maken dat de vaccins bij ouderen minder goed werken, zeker als zij ook onderliggende aandoeningen hebben.