Ik wil proberen factoren te achterhalen die tot deze heftige en eigenlijk on-Nederlandse controverse hebben geleid. Waarom roept de vaccinatie tegen Covid-19 bij een significante minderheid van de bevolking zo veel weerstand op en verzet men zich zo heftig tegen iedere vorm van drang (over dwang gaat het niet, die is de door de overheid terecht nadrukkelijk afgewezen)? En dat ook door een deel van de bevolking dat als gezagsgetrouw bekendstaat?

De deelname aan het rijksvaccinatieprogramma voor zuigelingen is in Nederland behoorlijk hoog, iets boven de 90 procent. Na enkele jaren van lichte daling is er de laatste jaren weer een lichte stijging te zien in dit percentage. Dat is ongeveer 10 procent hoger dan de vaccinatiegraad bij Covid-19 van alle 18-plussers, namelijk ruim 84 procent. De bereidheid tot Covid-19-vaccinatie is kennelijk lager dan die tot zuigelingenvaccinatie. Voor de Covid-19-epidemie een relevant verschil. Hoe sterker de afweer in een zo groot mogelijk deel van de bevolking, hoe minder mensen door het virus (ernstig) ziek worden, hoe minder opnamen en hoe minder ic-bedden er bezet worden en hoe minder patiënten met uitgestelde operaties te maken krijgen. Dat het tekort aan ic-bedden ook komt door sterke bezuinigingen in het recente verleden is politiek van belang, ook met het oog op toekomstig beleid. Maar het doet aan de genoemde epidemiologische relaties niets af.

Vanwaar dan dit verzet tegen Covid-19-vaccinatie, vooral bij culturele minderheden, waaronder de gereformeerde gezindte? Voor een deel komt dit voort uit de principiële gewetensbezwaren die er vanouds binnen de gereformeerde gezindte bestaan tegen vaccinatie. Waar dit voortkomt uit een doorleefd geloof in de afhankelijkheid van de Heere en in Gods voorzienigheid verdienen die bezwaren alle respect, ook als men zelf vanuit het geloof een andere keuze maakt.

Niet alle bezwaren van de 10 tot 15 procent die zich niet wil (wilde) laten vaccineren zijn principieel. Dat blijkt uit het feit dat de introductie van de QR-code en de aangekondigde uitbreiding van de toepassing daarvan, voor heel wat mensen reden bleek om zich alsnog te laten vaccineren. Naast de genoemde gewetensbezwaren wordt ook de onzekerheid genoemd over de langetermijn­effecten van het vaccin. Deze discussie laat ik nu rusten.

Ik vermoed dat er nog een andere onderliggende achtergrond is die bij bepaalde (culturele) minderheidsgroepen een aanzienlijke rol speelt, zonder dat die expliciet als argument wordt aangevoerd. Dat is argwaan tegen de dominante cultuur en tegen de overheid. Het neoliberale maatschappelijke klimaat van de afgelopen decennia heeft ertoe geleid dat er op publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg soms sterk is bezuinigd. De sociale infrastructuur in de vorm van buurthuizen, buurtwinkels, postkantoren, jongerenwerk en dergelijke is verzwakt. Het liberale culturele klimaat waarin het willen vasthouden aan eigen gewoonten en tradities geminacht wordt, en waarin zelfs de grondwettelijke vrijheid van onderwijs steeds meer onder druk staat, wordt steeds sterker gevoeld. Een fors deel van de bevolking voelt zich door de overheid niet gezien, miskend en verwaarloosd. De overheid wordt gewantrouwd. Een deel uit dat door afwijzing van wat de overheid met nadruk aanbiedt. Het protest tegen vaccinatie en QR-code heeft dit mede als achtergrond. Meer druk uitoefenen kan juist leiden tot radicalisering.

Wat nu? Voor ons als gezindte: leven uit het geloof dat de Heere regeert en het gesprek voeren vanuit wat ons bindt. De overheid dient in een veilige context een open en eerlijk gesprek aan te gaan (een burgerforum?). Niet alleen over vaccinatie, maar over alles wat mensen dwarszit in wat de overheid doet dan wel faciliteert (denk aan de heftige controverse enkele jaren terug over hoge windturbines in Groningen en Drenthe).

In een echte democratie beslist uiteindelijk wel de meerderheid, maar wordt het gesprek gevoerd juist ook met minderheden.

De auteur is onderzoekshoogleraar op de Lindeboomleerstoel voor ethiek van de zorg aan de Theologische Universiteit Kampen.