Het leek zo goed te gaan. Toch wordt gewaarschuwd voor een hete herfst. De ambitieuze herauten van naderend onheil, Kuipers en Gommers, wijzen met ijzeren regelmaat op het risico van een zwart scenario. De ic-bedden zijn straks op, want het personeel is uitgeput en achterstallige zorg moet worden ingehaald. Een nieuwe lockdown dreigt, zo lezen we tussen de regels door.

De oorzaak van dit mogelijke scenario is hun helder: niet iedereen laat zich vaccineren. De ongevaccineerden moeten daarom een zetje in de goede richting krijgen, zo vindt nu ook minister De Jonge. De coronapas moet het werk doen. Door hen uit te sluiten van het normale maatschappelijke verkeer –alleen met een negatieve (en zelfbetaalde) test kunnen ze meedoen– zullen ze snel van gedachten veranderen, zo is de gedachte. Vrij vertaald: wie niet horen wil, moet maar voelen.

Dezelfde minister die vond dat een snelle start van de vaccinatiecampagne niet meer dan „symbolisch” was en zorgvuldigheid voorop stelde, stelt nu achteloos een grondrecht ter discussie. Het blijkt weer eens dat beloften van Rutte en zijn ministers weinig betekenen.

De Jonge voelt de tijdgeest goed aan. De meeste mensen zijn klaar met corona. Ze hebben zich gevaccineerd, hun taak gedaan. De anderhalvemeterregel kan van tafel. Festivals mogen weer beginnen. Alleen ongevaccineerden kunnen het nog verknoeien. Ze vormen een bedreiging voor de privileges die het volk zo lang zijn ontnomen.

Gevaar voor zichzelf

Dit volkssentiment gaat voorbij aan het feit dat sommige mensen zich niet kunnen laten vaccineren. Sommige mensen willen zich eenvoudigweg niet laten vaccineren. Heel vervelend voor de feestgangers, maar het is hun goed recht. Het is een grondrecht.

Natuurlijk mag een regering grondrechten inperken bij uitzonderlijke omstandigheden (massaal dreigend gevaar). Daar is nu geen sprake van. Het gaat om een mogelijk toekomstscenario, gebaseerd op een model. De regering mag ook grondrechten inperken van iemand die een gevaar voor de samenleving vormt. Maar ongevaccineerden vormen vooral een gevaar voor zichzelf, zoals rokers, drinkers en workaholics dat doen. Gevaccineerden op het terras hebben niets van ongevaccineerden te vrezen (of nemen zelf een risico, want ook gevaccineerden kunnen elkaar besmetten). De meeste besmettingen vinden niet plaats in de horeca, zoals het idee van de vaccinatiepas suggereert.

Het uitsluiten van 1 à 2 miljoen mensen maakt onze samenleving niet veiliger. Daar gaat het ook niet om, zo geeft minister De Jonge onomwonden toe. Het doel is mensen tot vaccinatie te bewegen, zodat ze de ic niet verstoppen. De samenleving –lees festivals, concerten en disco’s– moet weer open. Het feest moet weer beginnen.

Het gemak waarmee deze demissionaire minister een individueel grondrecht de wacht aanzegt, is adembenemend. Het gebrek aan maatschappelijk debat is verontrustend. We kijken toe hoe Rutte en De Jonge de Rubicon dreigen over te steken. Een zorgelijk moment.

Het is bekend dat onze regering weinig op heeft met toekomstvisies voor ons land. Toch formuleren de demissionaire bewindslieden met een besluit om een grote groep mensen uit te sluiten impliciet (en vast onbedoeld) een toekomstvisie met grote gevolgen.

Polarisatie

Zo wordt de crisisrespons voorzien van een ‘nucleaire optie’. De overheid eigent zich de mogelijkheid toe grondrechten opzij te schuiven, zelfs als slechts sprake is van een imaginaire dreiging. Politicologen en historici weten: als je politici een instrument voor crisisbeheersing geeft, vinden ze vanzelf een crisis om dat instrument toe te passen. Dreigingen verzinnen, dat kunnen politici heel goed.

Ook voedt zo’n maatregel de maatschappelijke polarisatie. Het aanmerken van een grote minderheid als gevaarlijke devianten zet mensen op tegen elkaar. Het is een verwerpelijke strategie die het vertrouwen in de rechtsstaat –toch al wat broos– ondermijnt.

Mogelijke dreigingen. Maatregelen die onbewezen effect hebben maar goed stroken met opiniepeilingen. Grondrechten achteloos ter zijde schuiven. We zien een ministersploeg die volledig lijkt losgezongen van de beginselen van goed bestuur en de principes van de liberale rechtsstaat. De toeslagenaffaire heeft laten zien waartoe het enthousiast najagen van opportunistische ambities kan leiden.

Het alternatief in deze crisis is helder. Probeer ongevaccineerden te overtuigen. Probeer het virus in te dammen. Test iedereen, niet alleen ongevaccineerden. Doe wat experts voorschrijven. Bescherm de minderheid tegen de wil van het ongeduldige volk. Het is geen ”rocket science”. We noemen het leiderschap.

Kater

De dreiging van een zwart scenario vloeit voort uit de vrije circulatie van een uiterst besmettelijk virus. Het versneld afschalen van maatregelen en hypocriete beleidskeuzen (Zandvoort) zorgden dat het virus welig kan blijven circuleren. Met een strategie van ”gecontroleerd uitrazen” neemt onze ministersploeg slachtoffers voor lief. Het is een cynische keuze. Het uitsluiten van ongevaccineerden gaat niets aan deze situatie veranderen. Hen bij voorbaat laten opdraaien voor de mogelijke gevolgen van roekeloze versoepelingen valt in de categorie opportunistische besluitvorming. Het feest moet gewoon weer beginnen. De kater kan wel eens groot blijken.

De auteur is hoogleraar publieke instituties en governance aan de Universiteit Leiden.