Tijdens Bavincks leven en kort daarna verscheen al een klein aantal werken van hem in het Duits, Engels en Hongaars, zoals ”Wijsbegeerte der openbaring” en ”Christelijke wereldbeschouwing”. Die vertalingen hebben te maken met connecties van Nederlandse neocalvinisten met personen of instanties aldaar, vertelt prof. dr. George Harinck, hoogleraar in Kampen en Amsterdam en directeur van het Neo-Calvinism Research Institute in Kampen. De meeste vertalingen verschenen in het Engels, maar daarna volgden werken in het Koreaans (sinds 1979) en Chinees (sinds 1989). Prof. Harinck: „Daaraan kun je de internationale doorwerking van het neocalvinisme zien vanaf het einde van de twintigste eeuw. In de eenentwintigste eeuw volgden Indonesisch, Portugees en Italiaans. Vanuit Kampen wordt door Dmitro Bintsarovskyi aan een Russische vertaling van Bavincks dogmatiek gewerkt.”

Tien talen

Bavincks werk is momenteel in tien talen vertaald, met name de ”Gereformeerde dogmatiek” en ”Magnalia Dei”. De vertalingen in andere talen dan het Engels zijn meestal geïnspireerd door een Engelse vertaling, in de beste gevallen op basis van de originele Nederlandse versie.

Bavinck heeft vooral veel invloed gekregen door de vertaling van de Gereformeerde Dogmatiek in het Engels. Prof. Harinck: „De reden is dat Bavinck als orthodox-gereformeerd theoloog en denker in gesprek was met de moderne cultuur en haar vooronderstellingen en daarin de relevantie van het gereformeerde denken toonde. Dit gesprek inspireert protestanten, met name presbyterianen en evangelicals, tot op de huidige dag.”

In Nederland lijdt de neocalvinistische theologie nog te zeer onder de conflicten van de 19e en 20e eeuw, stelt prof. Harinck. „Prof. Kees van der Kooi sprak in dit verband van een traditie van balkanisering, het uiteenvallen van staten in kleine natiestaten, die elkaar niet zelden vijandig gezind zijn. Denk aan de spanning tussen hervormd en gereformeerd en het conflict rond de Vrijmaking en zijn gevolgen. Van die geschiedenis heeft men in het buitenland geen last. Mede door die conflicten en hun geschiedenis is in Nederland het beeld ontstaan dat de theologie van Bavinck verouderd is. Dat is natuurlijk deels waar –zo gaat dat met elke theologie– maar deels worden daardoor ook de inzet, cultuurhouding en denkstructuren van Bavinck gemist die ook voor vandaag relevant blijken te zijn.”

Internationaal

Terwijl honderd jaar geleden Bavinck zeer weinig lezers buiten de westerse wereld kende, is dat nu ingrijpend veranderd, stelt de Schotse theoloog dr. James Eglinton, die eind vorig jaar een kritische biografie over Bavinck in het Engels schreef. „Zijn huidige leespubliek is heel internationaal. Het aantal boeken dat in het herdenkingsjaar 2021 verschijnt, groeit nog steeds. Dat is nog steeds vooral in het Engels, dat dé wereldtaal is geworden. Maar daarnaast verschijnt Bavinck in allerlei niet-westerse talen. Je kunt de complete Gereformeerde Dogmatiek lezen in het Koreaans en het Indonesisch. Er verschijnen regelmatig nieuwe vertalingen van Bavinck in het Koreaans.”

Op dit moment is een groep Chineestaligen de hele dogmatiek van Bavinck aan het vertalen. Eglinton: „Tot nu toe moesten Chinezen zich tevreden stellen met een beknopte versie ervan. In de afgelopen paar jaar zijn er Chinese versies van tal van brochures en boeken van Bavinck in omloop gekomen. In het Oosten is Ba-wen-ke (Bavinck in het Chinees) een grote naam aan het worden. Deze zomer is er voor het eerst een internationaal academisch congres over de theologie van Bavinck met het Chinees als voertaal. Organisator is dr. Ximian Xu, gepromoveerd op Bavinck in Edinburgh, en nu wetenschappelijke onderzoeker aan de Universiteit van Edinburgh.”

Binnen Europa zijn nieuwe vertalingen van Bavinck verschenen in het Portugees, Italiaans en Duits. Eglinton: „In Italië en Duitsland is de interesse in Bavinck beperkt tot kleinere kerkelijke kringen. In Korea, Brazilië, China en Amerika ligt dat omgekeerd. In oktober vorig jaar werd de Engelse versie van ”Christelijke wereldbeschouwing” de ”number 1 bestseller” voor alle boeken over christelijke theologie bij Amazon in de Verenigde Staten en in het Verenigd Koninkrijk. Interessant gegeven: Vóór Bavinck nummer 1 als bestseller haalde, stond ”The God Delusion” van Richard Dawkins op nummer 1.”

Proefschriften

Die belangstelling voor Bavinck betreft ook boeken óver Bavinck. Eglinton: „We zien steeds meer wetenschappelijke boeken over hem verschijnen. Deze zijn vaak begonnen als Engelstalige proefschriften en worden vervolgens uitgegeven in andere talen. Dat is eigenlijk heel bijzonder: de meeste proefschriften worden niet zo breed gelezen.”

Blijft de ongemakkelijke vraag: Bavinck is onverminderd populair in de VS, Korea en Aziatische landen – waarom niet in Europa, c.q. Nederland?

„We weten niet hoe de ontwikkeling gaat. In Amerika is hij nu een erg grote naam, zowel in gereformeerde als in evangelicaal-baptistische kringen. Maar omdat er zo veel theologische scholen in Amerika zijn waar mensen uit allerlei landen studeren, wordt de invloed in Europa ook groter. Ik word in Schotland regelmatig uitgenodigd om over Bavinck te spreken. Ik hoor zijn naam regelmatig voorbijkomen in preken en op Twitter. Bavinck is een inspirerende theoloog die allerlei belangrijke vragen stelde en beantwoordde in een Europese context. Maar bij ons wordt hij natuurlijk nooit gelezen door de lens van de 20e-eeuwse Nederlandse kerkgeschiedenis. Men leest Bavinck hier opnieuw, met open ogen.”

Dit jaar verschijnt Eglintons biografie in het Chinees, Koreaans en Portugees. „De Engelse versie beleeft nu zijn derde druk. In verband met het herdenkingsjaar zijn er plannen voor congressen over Bavinck overal ter wereld, in Amerika, Europa, Australië en Korea. We weten op dit ogenblik natuurlijk niet of deze fysiek of online plaatsvinden, maar belangstelling is er zeker genoeg.”

De theoloog en pedagoog Herman Bavinck overleed honderd jaar geleden. Wie was hij en wat is zijn erfenis? Deel 3 (slot).