In november presenteerden het Orthodox Theologisch Instituut Irenaeus en het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) met trots hun vertaling van de psalmen. Omringd door iconen werkte een team van vijf orthodoxen vijf jaar lang aan het psalmboek.

Een eerste kennismaking met deze psalmenvertaling levert voor lezers van de Statenvertaling veel herkenning op. De grondtekst voor ”De Psalmen van de Vroege Kerk” is het Grieks van de Septuaginta. Joden in Alexandrië vertaalden tussen 300 en 100 voor Christus de Hebreeuwse boekrollen in het Grieks. Iemand die vertrouwd is met de Statenvertaling zal bij het lezen van ”De Psalmen van de Vroege Kerk” nauwelijks verschil merken in inhoud, zij het dat de stijl moderner is.

In de Vroege Kerk was de Septuaginta dé Bijbelvertaling. In oosters-orthodoxe en oriëntaals-orthodoxe tradities heeft de Septuaginta nog altijd het meeste gezag. Protestantse kerken maken voor hun vertalingen vooral gebruik van de Hebreeuwse tekst zoals die is overgeleverd door de Masoreten.

Christologisch

Het vertaalteam van ”De Psalmen” koos er bewust voor om termen die in de oorspronkelijke taal gebruikt worden, zo te laten staan. Waar in de Nieuwe Bijbelvertaling van 2021 (NBV21) is gekozen om ”hoorn” te vertalen met ”macht”, staat er bijvoorbeeld in deze vertaling in Psalm 92: „Mijn hoorn wordt verhoogd als die van een eenhoorn.”  Archaïsche woorden en termen als ”kwaadaardigen”, ”aangezicht”, ”te gronde richten” worden veelvuldig gebruikt in ”De Psalmen van de Vroege Kerk”.

Orthodox-gereformeerden en oosters-orthodoxen hebben gemeen dat ze de psalmen vaak lezen met het oog op Christus. Dat is te zien bij het hoofdlettergebruik in de vertalingen. Beide groepen christenen lezen Psalm 2 als een gesprek tussen God de Vader en God de Zoon. Dat is merkbaar in het gebruik van eerbiedskapitalen.

Psalterion

Met de nieuwe vertaling willen Instituut Irenaeus en het NBG de oosters-orthodoxe kerken dienen. Die gebruiken tot nu toe een vertaling uit 1970, het Psalterion. Het Psalterion is gemaakt in Den Haag, in het Orthodox Klooster van de Geboorte van Heilige Johannes de Voorloper. Sommige geliefde psalmen, zoals Psalm 34 en 51, zijn in de loop van de jaren in het gebruik aangepast.

Antonios Tarlizos, priester in het Belgische Hasselt en kenner van de Byzantijnse zangtraditie, kent de zwakke punten van het Psalterion. „Vermoedelijk is het voor een deel overgenomen van een rooms-katholieke vertaling en aangepast met behulp van Duitse en Franse Septuagintvertalingen, in plaats van rechtstreeks uit het Grieks.”

Tarlizos heeft waardering voor de nieuwe vertaling. „Ik gebruik haar in mijn persoonlijk gebed.” Toch is het voor de priester ook wennen. „Het is nobel dat vertalers tegemoet willen komen aan de jongere generatie of allochtone lezers. Maar er zijn stijlkeuzes gemaakt waar ik niet mee instem, zoals het gebruik van jij en jou. De oude grammatica met ”dessen” en ”derren” is mij zeer geliefd.”

Niet liturgisch

Bij de presentatie van de vertaling zong Tarlizos  Psalm 1  op een Byzantijnse melodie: „Hij zal zijn als een boom, geplant aan de oever van stromend water.” Uit Tarlizos’ woorden blijkt dat het nog niet van harte ging. „Ik heb die vertaling op muziek gezet omdat men het mij vroeg. De nieuwe vertaling hoopt een nieuw vocabulaire op de kaart te zetten. Maar je moet bedenken dat we in onze traditie elke week alle 150 psalmen lezen. Op zaterdagavond zingen we een deel ervan in de vespers, op zondagmorgen in de metten. Daarnaast zingen we hymnen die de psalmen soms letterlijk citeren, andere keren parafraseren. Alles bij elkaar hebben we kilo’s gezangenboeken, allemaal op die vertaling gebaseerd. De uitdrukkingen uit het Psalterion zijn te geliefd geraakt.”

Tarlizos geeft een voorbeeld. „Vader Michael Bakker van Instituut Irenaeus vertaalt ”de heerlijkheid des Heren” naar ”de glorie van God”. Ik doe geen pessimistische inschatting als ik denk dat het doorvoeren van dit soort nieuwe termen in alle hymnen in onze liturgie tien jaar kost. Onze traditie is als een lichaam, dat opengesneden wordt voor een transplantatie. De kans dat een nieuw orgaan meteen geaccepteerd wordt, is maar klein.”

„Het Psalterion, onze huidige vertaling, is ons zeer geliefd geraakt” - Antonios Tarlizos, orthodox priester in het Belgische Hasselt

Tarlizos weet wat nodig is om een nieuwe vertaling als deze ingang te doen vinden in de liturgie. „Er moet een teken van hogerhand gegeven worden om ”De Psalmen van de Vroege Kerk” te implementeren in de liturgie.” Voor Nederland en België is die ”hogerhand” aartsbisschop Athenagoras. „Als hij dat wil, moet hij daarvoor een comité oprichten.”