Op een foto van juli dit jaar poseren de Syrische president Bashar al-Assad en zijn Russische ambtgenoot nog –weliswaar zuinig– glimlachend tijdens een officiële ontmoeting in het Kremlin. Inmiddels bevindt Assad zich opnieuw in de Russische hoofdstad. Maar nu als onttroond staatshoofd in zelfgekozen ballingschap.

Het politiek asiel dat Rusland aan de Syrische leider verleende, was zo’n beetje de laatste blijk van steun die Poetin nog aan zijn bondgenoot kon geven. De Russische strijdkrachten in Syrië bleken niet in staat de opmars van de Syrische rebellen te stuiten, toen die in een bliksemoffensief vanuit de noordwestelijke provincie Idlib naar Damascus optrokken. Afgezien van enkele luchtaanvallen, mengden de Russen zich niet in de strijd. En inmiddels vragen ze het Turkse leger om hulp om het Arabische land te verlaten.

Schril contrast

De zwakte van de Russische strijdkrachten in Syrië staat in schril contrast met het optreden van de Russen tijdens de Syrische burgeroorlog, die in 2011 begon. Zonder Russische luchtaanvallen en Iraanse steun was het regime van Assad destijds allang van het toneel verdwenen.

Een van de belangrijkste posities voor Rusland in Syrië vormde zijn marinebasis in de haven van Tartus. Die verschafte Moskou een strategische positie aan de zuidflank van de NAVO en bood ook een directe toegang tot de Middellandse Zee – en daarmee tot de Atlantische Oceaan. „Dit was hun houvast. En daarom zal het een zware klap zijn om dit te verliezen”, aldus Edward Lucas, analist bij het Center for European Policy Analysis.

„Dit is uiteindelijk een multidimensionaal schaakspel; en daar is Rusland heel goed in” - Edward Lucas, analist Center for European Policy Analysis

Naar alle waarschijnlijkheid is het ook gedaan met de Russische aanwezigheid op de luchtmachtbasis Khmeimim bij de westelijke stad Latakia. Vanaf die basis bombardeerden de Russen in 2016 nog Aleppo – een van de belangrijkste militaire acties waardoor Assad in het zadel kon blijven.

De dreun die Moskou in Syrië heeft opgelopen, laat ook direct de strategische zwakte en kwetsbaarheid van Rusland zien. In de achterliggende tweeënhalf jaar trok het Kremlin steeds meer materieel en troepen uit het Arabische land terug om aan de strijd in Oekraïne deel te nemen. In het algemeen wordt een militaire supermacht in staat geacht twee grote conflicten op verschillende plaatsen tegelijk uit te vechten. Kennelijk was Rusland echter niet bij machte om zijn belangen in het Midden-Oosten succesvol militair te verdedigen en tegelijk oorlog te voeren in Oekraïne.

Uitdaging

Dat wil overigens niet zeggen dat de Russische rol in de regio totaal is uitgespeeld. Het is nog onduidelijk hoe Moskou zich uiteindelijk tot de nieuwe machthebbers in Damascus gaat verhouden. Veel zal afhangen van de ontwikkelingen in Syrië zelf. Als het land ten prooi valt aan rivaliserende strijdgroepen kan Rusland alsnog proberen via verdeel-en-heerspolitiek de sterkste partij aan zich te binden. „Dit is uiteindelijk een multidimensionaal schaakspel”, meent analist Lucas. „En daar is Rusland heel goed in.”

De verdrijving van Assad is echter hoe dan ook een zware klap voor het Russische prestige, aldus de Amerikaanse viceadmiraal b.d. Robert Murrett tegen het Amerikaanse tijdschrift Newsweek.  „Ze zullen misschien proberen nog wat grondgebied vast te houden, in overleg met de nieuwe regering. Maar zelfs dat is een uitdaging, gezien alle steun die ze aan het regime van Assad hebben gegeven.”