Elf jaar geleden vluchtte het Oezbeekse echtpaar Karine en Aleksandr Babayants met twee kinderen naar Nederland. Hier werden nog twee kinderen geboren, die nu 3 en 10 jaar oud zijn. Omdat ze na diverse asielprocedures geen verblijfvergunning kregen, dreigen ze naar Oezbekistan te moeten terugkeren. Sinds enkele weken woont het christelijke gezin in het kerkgebouw van de protestantse gemeente Open Hof in Kampen, waar een ” voortdurende viering” plaatsheeft.

Prof. dr. Leon van den Broeke is hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht in de context van religie, recht en samenleving aan de Theologische Universiteit Utrecht (TUU). Hij maakte studie van Bijbelse en wettelijke overwegingen rond kerkasiel.

In hoeverre is kerkasiel Bijbels gefundeerd?

„Vaak wordt kerkasiel gerelateerd aan diverse Bijbelteksten in met name het Oude Testament. Denk bijvoorbeeld aan de zogenaamde vrijsteden of aan mensen die vervolgd werden en een veilige plek zochten bij het altaar in de tempel. Daarnaast wordt verwezen naar andere aspecten uit de Bijbelse theologie, zoals de zorg voor de wees, de weduwe en de vreemdeling, en de notie van gastvrijheid. Kwetsbare mensen, en zeker ook kinderen, verdienen sociaaleconomische, maar ook juridische bescherming.

Het bescherming bieden in de vorm van een voortdurende kerkdienst komt als zodanig in de Bijbel niet voor. Je kunt Bijbelteksten ook niet zomaar een-op-een kopiëren naar vandaag. We hebben te maken met een geloofsgemeenschap en een overheidscontext –een Nederlandse rechtsstaat– die anders zijn dan toen.”

Waarom mag de politie een kerkgebouw waar asielzoekers kerkasiel krijgen niet binnentreden?

„In artikel 6 van de Grondwet is de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging vastgelegd. We hebben ook te maken met artikel 9 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat de vrijheid van godsdienst reguleert. Als uitvloeisel daarvan staat in artikel 12 van de Algemene wet op het binnentreden dat justitie een kerkgebouw niet mag binnengaan gedurende een godsdienstoefening of bezinningssamenkomst, tenzij er sprake zou zijn van ontdekking op heterdaad, bijvoorbeeld omdat iemand een aanslag gaat plegen.”

Lees ook

Kampens kerkasiel roept kritische vragen op

Bij kerkasiel gaat het om een voortdurende kerkdienst of viering. Valt die ook onder deze wet?

„Als kerkasiel onder de vrijheid van godsdienst zou vallen, is de vraag of dit grondrecht onder voorwaarden al dan niet beperkt kan worden. Doorgaans is iedereen het erover eens dat een of twee keer op een zondag een dienst van anderhalf of maximaal twee uur genoeg is. Kerkasiel roept dus de juridische en morele vraag op of een kerkdienst niet oneigenlijk wordt gebruik als die drie maanden duurt, zoals zes jaar geleden bij het kerkasiel voor het Armeense gezin Tamrazyan in de Bethelkerk in Den Haag.

Belangrijk daarbij is het doel van zo’n marathondienst. Is dat puur een politiek doel –uitzetting voorkomen– of gaat het ook om een religieus doel, het bidden voor en steunen van een gezin in nood? De kerk kan het ook als een heilige opdracht zien om met zo’n dienst profetisch de overheid een spiegel voor te houden. De motivatie is heel belangrijk, ook om duidelijk te maken dat er geen misbruik wordt gemaakt van de Algemene wet op het binnentreden.”

Als er bij kerkasiel twee mensen in een kerkzaal rondom een kaars uit de Bijbel lezen, is er dan nog steeds sprake van een kerkdienst?

„Kerken hebben, zeker als ze voor de rechtspersoonsvorm ”kerkgenootschap” hebben gekozen, een grote mate van organisatievrijheid, ook als het gaat om het inrichten van de eredienst. Belangrijk is wat de kerkorde van een geloofsgemeenschap zegt over wat een eredienst is of zou moeten zijn. Naar oud protestants gebruik roept de kerkenraad de gemeente samen, waarbij er ook gasten aanwezig kunnen zijn. Maar als er geen kerkenraad aanwezig is, is er dan ook geen eredienst? Bij een uitgerekte kerkdienst zou je kunnen zeggen: De kerkenraad is de dienst begonnen en zal die ook een keer beëindigen, en tussendoor lopen er allerlei mensen in en uit.

Overigens spreekt de wet over een godsdienstoefening of bezinningssamenkomst, dus dat is breder dan een kerkdienst. Van de estafettedienst in Den Haag herinner ik me dat de verschillende onderdelen van de liturgie daar duidelijk herkenbaar waren: bidden, Bijbellezen, zingen en het houden een meditatie of preek, terwijl ook veelvuldig het avondmaal werd gevierd.”

Zou een kerk zich er niet bij neer moeten leggen als een gezin na jarenlange procedures geen verblijfsvergunning krijgt, in plaats van het kerkasiel te bieden?

„Asielprocedures die mensen hebben doorlopen, zeggen niet alles. Soms geeft de overheid aan dat asielzoekers veilig kunnen terugkeren naar een land, terwijl bijvoorbeeld mensenrechtenorganisaties stellen dat dit niet zo is. Ook als het gaat om de beoordeling van een bekering van asielzoekers kun je als kerk tot een andere conclusie komen dan de IND. Moet je je dan altijd neerleggen bij wat de IND besluit? Als je ervan overtuigd bent dat het een verkeerde beslissing is, kun je het gesprek daarover met de overheid zoeken en haar oproepen om recht te doen aan kwetsbare mensen. Kerkasiel kan daarvoor een middel zijn.”