Een Boeing 747-41R van het Amerikaanse ruimtevaartbedrijf Virgin Orbit stijgt –volgens planning– woensdag op om de eerste satelliet van de Nederlandse luchtmacht in een baan om de aarde te brengen.

De Brik-II bevindt zich –samen met zes andere satellieten– in de kop van een 21 meter lange LauncherOne-draagraket, die onder de 747-vleugel hangt. De jumbo vliegt naar 10 kilometer hoogte en lanceert de draagraket.

De luchtmacht breidt z’n werkterrein hiermee uit naar de ruimte. Vredelievend. Niet vijandig. Doel is de juiste inlichtingen op de juiste plek te verzamelen om de juiste beslissingen te nemen.

„Een belangrijke ontwikkeling”, schetst luitenant-kolonel Bernard Buijs, hoofd van het tienkoppige Space Security Center van de Koninklijke Luchtmacht. De eerste ‘ruimtekolonel’ van Nederland ziet „enorme kansen” voor defensie.

De satelliet is klein, maar krachtig. De Brik-II, vernoemd naar het eerste Nederlandse vliegtuig van de ”Luchtvaartafdeeling” uit 1913, weegt minder dan 10 kilo en heeft de omvang van een forse schoenendoos.

De Brik-II zweeft op hoge snelheid in een lage baan van pakweg 550 kilometer hoogte door de ruimte om de luchtmacht inlichtingen te verschaffen. Rondje aarde kost negentig minuten, rondje Nederland minder dan één minuut.

Aan boord van het experimentele militaire ruimtevaartuig bevinden zich drie componenten. De nanosatelliet doet straks met een zogenaamde scintillatiemonitor, ontwikkeld door de Universiteit van Oslo, onderzoek naar zonneactiviteit of zonneflares.

Belangrijk, omdat militair radioverkeer op twee manieren kan worden gestoord: door zonneactiviteit of door vijandelijke jamming, het storen van elektronica. „Het is van groot belang om onderscheid tussen die twee te kunnen maken”, legt de luitenant-kolonel uit.

Rusland stond in de jaren 90 op het punt een ballistische raket te lanceren omdat het Rode Leger zonneactiviteit aanzag voor een vijandelijke aanval, maar ontdekte net op tijd het verschil. „Vervelend als wij zonneactiviteit aanzien voor jamming en represailles uitvoeren tegen een tegenstander.”

Onderzeeboot

Bovendien moet communicatieapparatuur aan boord bewijzen dat communicatie met de Brik over grote afstand mogelijk is. Militairen in Mali, of matrozen op een onderzeeboot zenden daarbij inlichtingen naar het passerende satellietje, waarna defensie in Nederland de info downloadt als de Brik overvliegt. „Nederland krijgt daarmee een brievenbus in de ruimte.”

In de derde plaats moet de Brik-II met een radiospectrummeter vanuit de ruimte radiozenders op aarde weten te lokaliseren en te analyseren. Handig om vijandelijke troepen te traceren.

Dataverkeer, gps-positionering en communicatie van westerse landen vinden plaats via zware satellieten van een slordige 7 miljard euro per stuk. Deze zware jongens cirkelen in een geostationaire baan op 35.000 kilometer om de aarde; lichtere gps-satellieten zitten op 20.000 kilometer iets lager.

Gewapend conflict

Bij een gewapend conflict zullen Rusland en China proberen deze cruciale satellieten als eerste uit te schakelen. Met het uitvallen van gps staat een belangrijk deel van de westerse militaire slagkracht op losse schroeven. „De westerse samenleving is gebaseerd op gps en communicatie”, stelt Buijs.

De lancering van de Brik komt daarom niet uit de lucht vallen. Relatief goedkope, lichtgewicht nanosatellietjes kunnen een antwoord zijn op vijandelijke acties tegen zware, peperdure satellieten.

Een vloot van pakweg veertig nanosatellieten op 550 kilometer boven het aardoppervlak zou de taak van grote satellieten kunnen overnemen. De Brik moet bewijzen of dit scenario haalbaar is.

De VS werken al aan vervanging van grote satellieten door een vloot kleinere. Het idee is dat een reeks kleine satellietjes minder kwetsbaar is dan één grote.

Bovendien zijn honderd uitgeschakelde ‘Brikjes’ in enkele dagen tijd eenvoudig te vervangen. Responsive space capability, in jargon. Daarmee blijven de verbindingen intact. „Niet de bandbreedte, wel de capaciteit.”

Provocerend

Haast is geboden. Het rommelt in de ruimte. De Russen voeren al met enige regelmaat provocerende acties uit bij westerse satellieten. „Ook bij Nederlandse”, verklaart luitenant-kolonel Buijs.

Verder zweven tientallen zwarte ‘dozen’ in de ruimte, waarvan herkomst en doel niet duidelijk is. Niet uitgesloten is dat deze dozen commerciële en militaire satellietcommunicatie afluisteren.

„Russische ruimtevaartuigen koersen regelmatig richting westerse satellieten af, waardoor deze hun koers en positie moeten verleggen om een botsing te voorkomen”, legt de driestrepenmilitair uit. „Een satelliet verbruikt daarbij brandstof, waardoor z’n levensduur wordt beperkt.” Een zogenaamd passieve kill, een uitschakeling op termijn. „Want een satelliet kan nu eenmaal niet even bijtanken in de ruimte.”

Nanosatellieten zijn nu ook weer niet het ei van Columbus. Ook al zijn de ruimtevaartuigen minder kwetsbaar, de capaciteit en levensduur zijn aanzienlijk beperkter dan die van hun grote broers. Een grote satelliet kent een levensduur van dertig jaar, een Brik mogelijk maar van drie jaar, omdat deze minder beschermd is tegen ruimtestraling. „Een voordeel is dat kleine, relatief goedkope satellietjes elke drie jaar zijn te vervangen door de modernste technologie.”

Sancties

Het Westen moet zich beraden op Russisch optreden in de ruimte, stelt luitenant-kolonel Buijs. „De provocaties bevinden zich in een grijs gebied. Het zijn geen militaire aanvallen, maar het is wel illegaal en bedreigend.” Het Westen heeft volgens de overste „nog niet scherp” wanneer een rode lijn wordt overschreden.

Ook in Nederland ontbreekt een (militaire) ruimtedoctrine. Wat te doen als een Nederlandse satelliet wordt uitgeschakeld? Welke economische, diplomatieke en militaire sancties kondigt ons land af? „Daar is nog niet over nagedacht.”

Het ontwikkelen van een militair-strategisch antwoord is geen overbodige luxe. De Brik moet daarom, behalve de fysieke test, ook de gedachtevorming over een Nederlandse doctrine, aansluitend op de NAVO, op gang brengen, legt Buijs uit.

De NAVO benadrukte het belang van de ruimte eind 2019 al door haar tot operationeel domein te verklaren. Ook defensie onderkent het belang. In de Defensievisie 2035 staat dat het ruimtedomein een noodzakelijke schakel is in informatiegestuurd optreden.

De NAVO opereert defensief, ook met ruimteactiviteiten. Het bondgenootschap wil voorkomen dat een wapenwedloop ontstaat, maar vindt dat het wel voorbereid moet zijn op dreigingen vanuit de ruimte. „De alliantie moet over een geloofwaardige afschrikking beschikken. Ook in de ruimte.”

Nederland slaat bij de Brik de handen ineen met andere NAVO-landen. „De uitdaging is te groot voor een klein land alleen. Daarom zoeken we strategische partners.” Doel is om een gezamenlijke ruimtevloot te bouwen. Als Duitsland bijvoorbeeld vijf stuks lanceert, Noorwegen vier, Nederland drie, Denemarken drie, dan bestaat de gezamenlijke vloot uit vijftien stuks. „Als deze landen de inlichtingen met elkaar delen, vergroten ze de capaciteit aanzienlijk.”

De VS, Frankrijk en Australië kennen een Space Force, een speciale ruimtemacht. Plannen om de Koninklijke Luchtmacht om te vormen tot Koninklijke Lucht- en Ruimtemacht zijn er niet, benadrukt Buijs. „Daarvoor is ons Space Security Center nu te klein. Maar nanosatellieten zijn de toekomst.”