Voor hun „onberispelijke service.” Met dit argument deelde de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko vorige week medailles uit aan ruim 300 medewerkers van het veiligheidsapparaat. Daags na het gewelddadige politie-optreden tegen demonstranten. „Hij geeft hiermee aan dat ze op zijn steun kunnen rekenen”, zegt Andrej Jelisejev van het onderzoekscentrum Euraziatische landen in transitie. De medailles staan voor waardering en loyaliteit.

Terwijl journalisten genoeg hebben van Loekasjenko’s propaganda, fabrieksarbeiders staken en de oppositie demonstreert tegen de vervalste verkiezingsuitslag en het politiegeweld vorige week, geeft het veiligheidsapparaat geen krimp. Op een enkeling na blijven de agenten, de oproerpolitie, de geheime dienst en ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken trouw aan de president.

„Angst en hersenspoeling vormen de twee ingrediënten, waardoor het veiligheidsapparaat loyaal blijft aan Loekasjenko”, zegt de 34-jarige Jelisejev. Angst om hun goede salaris, pensioen en privileges te verliezen als ze de kant van de oppositie kiezen.

Daarnaast hersenspoeling omdat ze na jaren van propaganda geloven in Loekasjenko’s ideologie en geloven dat Westerse machten klaar staan om Wit-Rusland binnen te vallen, zoals de president dit weekend zei. En dat de demonstranten bestaan uit criminelen en terroristen die erop uit zijn om de politie in elkaar te slaan. Ook lopen ze het risico te worden vervolgd als ze eruit stappen.

„Ze krijgen films te zien van andere revoluties, zoals in Oekraïne in 2014, waar agenten worden gemolesteerd”, zegt Jelisejev, telefonisch vanuit Warschau waar het onderzoekscentrum zit. „Met de boodschap: dit is wat jullie te wachten staat als jullie niet hard ingrijpen.”

Rijkdommen

Ben de Jong, deskundige op het gebied van de Russische veiligheidsdiensten, valt Jelisejev bij. „Het voorhouden van een gewelddadige machtswisseling is een mechanisme dat mensen in het gareel houdt. Dat werkt ook bij het hogere kader. Als er een andere regering komt, worden de topmannen gezuiverd. Als Loekasjenko valt, vallen zij ook en raken ze hun rijkdommen kwijt.” Dit maakt dat ze koste wat het kost de macht willen behouden.

Het werkte vorige week. Toen sloegen de oproerpolitie en de geheime dienst er bij de protesten op los. Met als gevolg meer dan 6000 arrestaties. Vrijgelaten demonstranten toonden de schade van de mishandelingen en martelingen. Hun lichamen waren een en al rood, blauw en paars, getuigen de foto’s. De uitgereikte medailles moeten ervoor zorgen dat leden van het veiligheidsapparaat er gerust op kunnen zijn dat er geen onafhankelijk onderzoek komt naar wat ze hebben gedaan.

Loekasjenko (65) heeft zijn systeem gebouwd op het veiligheidsapparaat sinds hij in 1994 aan de macht kwam, vertelt Jelisejev, geboren in Wit-Rusland. De geheime dienst heet nog altijd de KGB, de gevreesde naam uit de Sovjet-Unie. „Loekasjenko’s hele systeem is gebaseerd op de totalitaire Sovjet-Unie”, zegt Jelisejev.

„Hij voorzag in december maatschappelijke onrust en zette sindsdien veiligheidsmensen op sleutelposities. Op dat moment ging Wit-Rusland van een politiek naar een militair bewind. En dan bedoel ik niet het leger, dat staat aan de zijlijn, maar de oproerpolitie, de veiligheidsdiensten en de onderzoekscommissies. De orders voor hen komen van de presidentiele administratie. Daar staat aan het hoofd een generaal-majoor van de KGB. Loekasjenko’s directe omgeving bestaat uit veiligheidsmensen met wie hij alles bespreekt.”

Hun tactiek is veranderd en dat geeft aan dat het veiligheidsapparaat nog altijd functioneert. Het massale geweld tegen demonstranten zie je niet meer. Dat lokte meer protesten uit. Maandag jouwden arbeiders Loekasjenko uit bij zijn bezoek aan een fabriek: „Ga weg, ga weg.” Na afloop zijn drie van de aanwezige arbeiders opgepakt. „Dit is een signaal naar de stakende arbeiders”, legt Jelisejev uit. „Zo probeert het veiligheidsapparaat de solidariteit onder hen te breken.”

Vergeven

Op dezelfde dag riep oppositieleider Svetlana Tichanovskaja leden van het veiligheidsapparaat op om haar kant te kiezen. „Als je besluit om criminele bevelen niet te volgen en de kant van de demonstranten kiest, zullen ze je vergeven, je steunen en in de toekomst geen woord tegen je gebruiken.”

„Heel verstandig dat ze dit heeft gezegd”, concludeert De Jong. „En niet: als we aan de macht komen, krijgen jullie de kogel. Als de veiligheidsagenten het idee hebben een soort garantie te krijgen dat ze geen haar wordt gekrenkt dan vormt dat een prikkel om naar de andere kant over te stappen, in combinatie met dat ze de machtspositie van Loekasjenko verder zien afbrokkelen.”

Je moet het aandurven om eruit te stappen, vult Jelisejev aan. Hij ziet geen enkele verdeeldheid in het veiligheidsapparaat. Die vormt samen met het politieke systeem van ambtenaren, burgemeesters en politici de machtsbasis waardoor Loekasjenko momenteel overeind blijft. „Als een van deze twee wegvalt, is het met hem gedaan.”