Hoekman reist door de Arabische wereld op zoek naar de ziel van het Midden-Oosten, dat door de Arabische lente en alles wat erop volgde nog meer verscheurd is geraakt dan het al was. Hoekman rijdt op eigen houtje als niet-moslim Mekka binnen, kruipt op zijn knieën door een smokkelgang naar Gaza, reist tot vlak bij de stellingen van IS en spreekt zelf Arabisch. Er is waarschijnlijk geen enkele westerse christen die hem dat na kan zeggen en het is heel waardevol dat zijn heel persoonlijke reisverslag nu beschikbaar is voor ons. Olie, wapens, moskeefinancieringen en enkele miljoenen vluchtelingen en migranten verbinden Europa immers voortdurend met de Arabische wereld en dat zal voorlopig niet veranderen. Een handzame gids om die wereld te begrijpen is daarbij welkom.

Tragisch

Als Hoekman door Syrië reist, beseft hij dat er niet alleen gebouwen en wegen in stukken liggen, maar ook harten van mensen. Tenzij er een wonder gebeurt, zullen de Syrische vluchtelingen in Europa nooit vrijwillig teruggaan naar dit land. Het beeld dat Hoekman schetst, is in veel opzichten even tragisch als het omslag. Nieuwe opstanden en conflicten liggen op de loer. Heel eerlijk geeft hij aan dat Israël en het Westen ook een gematigd islamitisch kalifaat als een bedreiging van hun belangen zullen zien en er belang bij hebben dat de verdeeldheid tussen landen en regio’s blijft bestaan.

Hoekman heeft hoop dat een nieuwe generatie Arabieren, met meer inbreng van vrouwen en veel beter opgeleid dan hun ouders, in staat zal zijn het minderwaardigheidscomplex van zich af te werpen en te bouwen aan een nieuwe toekomst. Of die toekomst sterk verbonden blijft met de islam en of een radicale islam opnieuw een kans krijgt, blijft moeilijk te zeggen.

Hoekman schrijft: „Wie echt op zoek is naar de ziel van dit gebied, kan er simpelweg niet omheen dat er meer moslims dan ooit tevoren óf de islam afzweren óf nog een stap verder zetten en volgeling van Jezus Christus worden.” Die analyse maken velen met hem. De eerlijkheid gebiedt ons echter ook te zeggen dat de route soms anders loopt. Voor veel moslims is aanvankelijk het christendom het logische alternatief wanneer ze teleurgesteld zijn in de islam. Maar als er geen persoonlijke band met Christus groeit en er geen sociale druk is om trouw te blijven, is secularisatie soms de volgende stap.

Christenen

Hoekman besteedt in bijna ieder land aandacht aan de situatie van christenen. Zeer terecht, want in wat gemakshalve vaak de moslimwereld wordt genoemd, is er in ieder land een kerk, hoe moeilijk christenen het er ook soms hebben. In sommige gevallen is de kerk er zelfs vitaler dan in Europa. Zoals een goede journalist betaamt is hij kritisch, ook over de rol van christenen in moslimlanden en over de rol van het Westen. Toch blijft hij voorzichtig en bescheiden in zijn analyses en dat is verkwikkend, omdat we op afstand gemakkelijk kunnen oordelen over christenen en moslims in een wereld die wij hier maar ten dele kunnen begrijpen. Een enkele keer is hij naar mijn mening wat al te positief, zoals wanneer hij de Osmaanse heersers looft voor hun zorg voor christelijke minderheden. Het is natuurlijk maar net waarmee je het vergelijkt en het kon vast slechter.

De historische overzichten en de heldere beschrijving van islamitische stromingen en begrippen, maken het boek tot een waardevol naslagwerk. Soms gaat deze volledigheid ten koste van de ruimte om de mensen die hij spreekt echt aan het woord te laten.

Wel laat Hoekman regelmatig diep in zijn hart kijken, met name in Jeruzalem. Zal hier de beslissende eindstrijd plaatsvinden? Hij laat het wijselijk open, de toekomst ligt in Gods hand. Zijn de inscripties van de Rotskoepel de meest nadrukkelijke proclamatie dat de islam antichristelijk is? Volgens de schrijver wel. Uniek zijn ze in ieder geval niet, want in veel moskeeën wereldwijd staan dezelfde teksten. Onmiskenbaar is de islam al eeuwenlang dé grote tegenstem van het Evangelie. Dat God dat toelaat is iets waar de eeuwen door christenen mee geworsteld hebben.

Noord-Afrika blijft op Egypte na buiten beschouwing. Dat is begrijpelijk omdat deze regio weer een heel eigen geschiedenis heeft, hoewel de Arabische opstanden wel in Tunesië begonnen. Turkije wordt wel besproken, maar Iran niet, hoewel de invloed van Iran op de Arabische wereld en het conflict met Israël wellicht groter zijn. Het boek is met bijna 400 pagina’s echter al omvangrijk genoeg. Helaas zijn foto’s en kaartjes ondanks de ruime bladspiegel in veel gevallen dermate klein en donker afgedrukt dat ze nauwelijks meer functioneel zijn. Dat is jammer. Wellicht kan dat in een volgende druk verbeterd worden.

In de schaduw van het kalifaat. Zoektocht naar de ziel van het verscheurde Midden-Oosten, Jacob Hoekman; uitg. De Banier; 396 blz.; € 34,95