De nieuwe richtlijn voor cholesterolwaardes in het bloed ter preventie van hart- en vaatziekten – het zogeheten cardiovasculair risicomanagement (CVRM) – adviseert de streefwaarde van cholesterol met een derde omlaag te brengen. De CVRM-richtlijn stelt een streefwaarde voor van 1,8 mmol/l voor het zogenaamde LDL-cholesterol voor grote groepen mensen. Eerder werd nog een streefwaarde van 2,5 mmol/L gehanteerd. De nieuwe streefwaarde kan vrijwel niet gehaald worden met de gangbare cholesterolverlagers, maar wel met de nieuwe gepatenteerde zogeheten PCSK-9-remmers. Dat zijn de peperdure injecteerbare cholesterolverlagers (onder andere Repatha) die meer dan 6000 euro per patiënt per jaar kosten. Vermenigvuldig dat met de ruim 100.000 patiënten met hart- en vaatziekten jonger dan 70 jaar in huisartsenpraktijken, en de teller staat op dik een half miljard euro aan nieuwe kosten voor geneesmiddelen. Onderzoeken wijzen uit dat mensen door de nieuwe klasse cholesterolverlagers geen dag langer leven, iets wat de richtlijncommissie, opmerkelijk genoeg, beaamt. De nieuwe middelen zijn bovendien onbewezen veilig bij voortgezet gebruik.

Sterke LDL-verlaging geeft juist veel bijwerkingen en geen enkele vermindering van de sterfte, bleek uit een grote studie (Ideal) uitgevoerd in 2005. Trouw-journalist Joop Bouma en ik behandelden deze studie tijdens een congres van het Nederlands Huisartsengenootschap (NHG) in 2008. De studie liet verder zien dat sterke LDL-verlaging niet tot minder hart- en vaatincidenten leidt. De toelichtingen bij de nieuwe richtlijn bevestigen nu onze uitspraken van toen, maar ze houden vast aan nog enige winst op het punt van hart- en vaatincidenten.

Conflicterend

Tijdens het congres toonden we een reclame-dvd van Pfizer, een van de grootste farmabedrijven wereldwijd. Hierin beweerden enkele specialisten, onder wie zes hoogleraren, in strijd met de feiten, dat het onderzoek aantoont dat voor bloedwaarden van LDL-cholesterol geldt: hoe lager hoe beter. Een van die specialisten, An Ho Liem, zei op de dvd: „Eén studie is geen studie en nu heb je er een paar achter elkaar, waaronder de IDEAL. Dus als je het nu nog niet gelooft, dan geloof je het nooit meer.”

En nu het schokkende: An Ho Liem maakt ook weer deel uit van de commissie die de nieuwe richtlijnen omtrent LDL-cholesterol heeft gelanceerd. Door zijn conflicterende belangen bij de farmaceutische industrie had hij nooit lid mogen zijn van een commissie die beslist over de farmacotherapie van onze bevolking en over honderden miljoenen omzet van farmaceutische bedrijven. Bij ten minste acht van de twaalf commissieleden is sprake van sterk conflicterende belangen die onverenigbaar zijn met het lidmaatschap. Liem is één van hen.

De congresrede die Joop Bouma en ik destijds uitspraken, veroorzaakte opschudding. Wij stelden namelijk dat de geadviseerde verlaging in de NHG-standaard van het LDL-cholesterolgehalte tot 2,5 mmol/liter onmogelijk gebaseerd kon zijn op de IDEAL-studie. Bovendien, zo stelden we, was het NHG overstag gegaan onder invloed van specialisten met een belangenverstrengeling. Het NHG bevestigde dat feit later bij monde van zijn hoofd richtlijnontwikkeling Lex Goudswaard in Medisch Contact. Het was volgens Goudswaard „een compromis.” Huisartsen leefden echter in de veronderstelling dat de waarde 2,5 mmol/liter gestoeld was op solide wetenschappelijk bewijs. Velen denken dat nog steeds.

Zenuwstelsel

De nieuwe, al geldende CVRM-richtlijn heeft waarschijnlijk tot gevolg dat het onbewezen veilige Repatha wordt voorgeschreven aan ten minste honderdduizend Nederlanders. Cholesterol is echter een onmisbare bouwsteen voor ons lichaam en met name voor het centrale zenuwstelsel. Niemand weet wat langdurig gebruik van het sterk cholesterolverlagende Repatha op de lange duur zal teweegbrengen. Een ernstiger calamiteit dan het drama met het antidiabeticum Avandia in 2010, met wereldwijd 50.000 doden, is geenszins uitgesloten.

Tegenover dat risico staat geen enkele winst qua levensduur en geen enkel ander aangetoond voordeel dan een miniem verschil in dubieuze eindpunten. Wel torenhoge kosten, die een veelvoud zullen zijn van de 2 miljard euro die wij in vijftien jaar zinloos uitgaven aan de gepatenteerde cholesterolverlagers Crestor en Lipitor.

In Amerika hebben de wetenschappelijke organisaties van cardiologen al in 2013 afstand genomen van cholesterolverlagende middelen. Deze organisaties beschreven LDL-waardes als een „surrogaatmarker” voor het risico op hart- en vaataandoeningen.

In beton gegoten

Oproepen in Nederland om LDL ook ter zijde te schuiven, lopen stuk op ingenomen standpunten over LDL-verlaging. Standpunten die nu in beton gegoten zijn omdat ze financieel gekoppeld zijn aan projecten en andere geldstromen. Dat geldt met name voor het NHG. De NHG-standaarden komen helaas toenemend tot stand door polderen met specialisten die zich vanwege hun conflicterende belangen namens hun beroepsgroep beschikbaar stellen voor een richtlijncommissie.

Al jaren weten insiders dat cholesterolverlagende statines en oude mensen geen zinvolle combinatie is, veeleer een schadelijke combinatie. Zolang er echter nog patent rustte op de frequent gebruikte cholesterolverlagers atorvastatine (Lipitor) en rosuvastatine (Crestor), ontvingen de producenten er de hoofdprijs voor. Ook oude patiënten moesten dus statines blijven slikken. Pleidooien om oudere mensen geen statines meer te geven, sorteerden om onduidelijke redenen tot voor kort geen effect. Nu die patenten echter verlopen zijn, worden de marketingbakens verzet. Met name de peperdure PCSK-9-remmers, zoals Repatha, moeten nu worden voorgeschreven. Ze worden sinds 2016 vergoed. Kassa.

Het artikel is een samenvatting van een signalement dat huisarts Hans van der Linde schreef.