Op de dag van Van der Laans begrafenis, 14 oktober, klonken om 12.50 uur de klokken van de Amsterdamse torens. Trams, bussen, metro’s en veerponten in de hoofdstad hielden een minuut stil en in het hele land hing de vlag op alle hoofdgebouwen van de rijksoverheid halfstok.

Ds. Van der Graaf dacht in zijn studeervertrek terug aan de ontmoetingen die hij had met Van der Laan. „Hij was hier nog maar net burgemeester toen juwelier Fred Hunt werd doodgeschoten. In de Jeruzalemkerk, waarin ik ’s zondags voorga, is toen een bijeenkomst voor de wijk georganiseerd, in aanwezigheid van Van der Laan. Zijn optreden was warm en vaderlijk. Vanwege zijn morele steun aan de winkeliers die ondanks alle criminaliteit en ellende trouw wilden blijven aan De Baarsjes heeft hij hier nog altijd een goede naam”, vertelt de predikant.

Een paar jaar later was er „gedoe” met hangjongeren op het Witte de Withplein, waar het predikantsgezin woont. „Toen bleek inderdaad te kloppen wat na zijn overlijden terecht is aangehaald door veel Amsterdammers: hij kwam altijd persoonlijk poolshoogte nemen als er wat was in zijn stad. Gefrustreerde bewoners konden hun zegje doen. Als het moest recht in zijn gezicht.”

Kerkdienst

In Amsterdam was de predikant betrokken bij het project Preek van de Leek. Spraakmakende Amsterdammers worden daarbij uitgenodigd om, begeleid door een predikant, hun inzichten naar voren te brengen in de vorm van een kerkdienst. „In 2011 nodigden we Van der Laan uit om voor te gaan in de Singelkerk. Hij zei meteen ja, waarna ik samen met mijn collega Ranfar Kouwijzer drie voorbereidende gesprekken met hem mocht voeren. Twee op zijn werkkamer in het stadhuis en één in de ambtswoning aan de Herengracht.”

Door Van der Laans vragen zat ik op het puntje van mijn stoel, zegt ds. Van der Graaf. „Het bleek dat hij over de barmhartige Samaritaan wilde preken. Maar eerst vertelde hij een jeugdherinnering, waar hij later ook zijn preek mee begon. Als 13-jarige had hij op catechisatie aan de dominee gevraagd of de Inca’s, die nog nooit van Christus hadden gehoord, toch in de hemel konden komen. De conclusie was: Nee, die hebben pech gehad. Die reactie was voor Van der Laan een reden geweest om de wissel om te zetten. Als de kerk dát leerde over hemel en hel hoefde het voor hem niet meer.”

In het stadhuis aan de Amstel hoorde Van der Laan de predikant een uur lang uit over zijn visie op de Bijbel en het laatste oordeel. „Nog nooit in mijn bestaan als predikant heb ik zo op het scherp van de snede moeten theologiseren als daar.”

Op verzoek van de burgemeester belandde ”Vaste rots van mijn behoud” op de liturgie van de dienst. „Hij noemde dat de lievelingspsalm van zijn vader. Tijdens de dienst heb ik het solo gezongen, begeleid door mijn dochters en nog wat leden van de muziekgroep van de Jeruzalemkerk.”

De lekenpreek van Van der Laan had mooie elementen, zegt ds. Van der Graaf. „Je kunt in elk geval zeggen dat hij dicht bij zijn tekst bleef. De oproep om barmhartigheid te betrachten was van zijn voordracht een wezenlijk onderdeel.”

Signaal

Dat Van der Laan in een kerkdienst wilde voorgaan, noemt de predikant een betekenisvol signaal. „Hij liet daarmee zien ontspannen met de scheiding van kerk en staat te willen omgaan. Tegelijkertijd was zijn bijdrage aan het kleiner maken van de godsdienstkramp ook weer niet heel groot. In zijn nieuwjaarstoespraken bedankte hij altijd een lange rij maatschappelijke partners voor hun goede verstandhouding met de gemeente. Maar van collega-predikanten heb ik begrepen dat hij de kerk daarbij bijna nooit heeft genoemd.”

Bij de derde ontmoeting rond de lekenpreek deed ds. Van der Graaf Van der Laan het boek ”Waarheid en leugen aan het ziekbed” van dr. J. J. Buskes cadeau. „Buskes beschrijft daarin hoe hij Koos Vorrink, een van de voorlieden van de PvdA, op zijn sterfbed bezocht. Diverse predikanten waren er al langs geweest. Zij hielden Vorrink voor: Maak je niet dik; God, hemel en hel, dat zijn verzinsels van mensen. Toen Buskes vroeg of dat wat hielp, zei Vorrink nee. Daarna heeft Buskes hem het Evangelie uitgelegd.

Ik heb nog even teruggedacht aan het boekje en aan ons gesprek toen ik hoorde dat Van der Laan het vanwege zijn ziekte niet lang meer zou maken. Maar gesproken heb ik hem daarna nooit meer, en verder laat ik dat los.”

Terugblik 2017