Het gesprek begon en Franca Treur vertelde dat „radio en tv er in de refowereld eigenlijk niet in kwamen” (behalve dan de weerberichten, die thuis werden beluisterd omdat dat voor het boerengezin belangrijk was). Pas tijdens haar studie zag zij voor het eerst Bill Clinton in beeld.

Dit bracht Jeroen Pauw tot de vraag: „Wat heb jij dan voor een achterstand?” Treur vertelde dat ze tijdens haar studie ontdekte dat „anderen veel meer wisten dan ik” en dat, toen bij de presentatie van haar nieuwste boek iemand sprak over „een Patty Brardmomentje”, zij niet wist wie Patty Brard was. Jeroen Pauw wist het gelukkig wel en legde uit dat deze dame iets deed in een tv-programma dat Bananasplit heette en waarvan de slogan was: „Gaan met die banaan!”

Op de achtergrond van de opnamestudio zag je ondertussen op een groot scherm een foto van een keurig refogezin in de kerk: de dames en meisjes met hoeden op.

Franca Treur vervolgde met te vertellen dat haar interesse voor de refowereld weer terugkwam en dat er ook wel mooie kanten zitten aan een omvattende religieuze wereldbeschouwing. Pauw bracht hier tegen in: „Maar gelovigen hebben iets minder de gave van het relativeren (…), en als ze wel relativeren is het geloof snel weg.”

Treur verdedigde dat gelovigen echter soms juist wel relativeren via humor –„niet over God, maar wel over een ouderling”– en ter geruststelling verzekerde ze Jeroen Pauw dat ze niet is teruggekeerd tot het geloof. Ze is blij dat ze daar geen deel meer van uitmaakt, „want je mag niet zelf denken.” Wat ze van haar oude geloofswereld overgehouden heeft, zijn haar familieband, de liefde voor het woord „en een bestseller-debuut.”

Het zal wel aan mijn gebrek aan relativeringsvermogen liggen, dat nu eenmaal inherent is aan mijn omvattende religieuze wereldbeschouwing, maar ik heb me werkelijk groen en geel geërgerd aan dit programma. Ik erger me in dit licht de laatste tijd voortdurend. In de rubriek ”De tien geboden” van Trouw staat elke zaterdag wel weer een bekende Nederlander die, als hij bij het eerste gebod komt, in zes regels vertelt hoe hij op 12-jarige leeftijd het geloof in God tijdens het speelkwartier heeft afgeschaft omdat hij ontdekte hoe onzinnig dit geloof is. Op een ”wetenschappelijk” niveau verslaat Richard Dawkins met zijn boek ”God als misvatting” zijn duizenden en Dick Swaabs ”Wij zijn ons brein” is er nu in een speciale kindereditie (want je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen kinderen te verlossen van het geloof, dat slechts een epileptische stoornis in een hersenkwab is).

En nu zat hier het denkend deel der natie bijeen in het tv-programma Pauw. Er zweemde om Pauws lippen een verzaligde glimlach van louter redelijke weldenkendheid. De Rede boog zich hier met minzame welwillendheid over het Reservaat der Siouxindianen: de Biblebelt.

Die indianen bestaan heus niet alleen nog maar in boeken –wat je wel zou denken– maar ook in het wild. Met name in Zeeland heb je er nog best veel van. In hun reservaat hebben ze echter –hoe bestaat het?– geen televisie of radio. Wel is daar alreeds de courant uitgevonden: de Grensbode der Siouxindianen oftewel het Reformatorisch Dagblad.

Dat alles maakt het natuurlijk wel begrijpelijk dat die indianen niet zo veel weten. Ze weten niet eens wie Patty Brard is. Maar als ze gaan studeren (want ze zijn heus niet allemaal dom) komen ze tot het licht en weten ook zij wie de Bekende Nederlanders zijn: Gaan met die indiaan! En als ze uit het reservaat weglopen kunnen ze zelfs bij de Bekendste Aller Nederlanders, Jeroen Pauw („ik zag er vroeger best leuk uit”), in het programma komen.

Maar nu serieus. Ik vind het aangrijpend dat Franca Treur haar geloof vaarwel heeft gezegd. Voor een deel kan refoland zich dit ernstig aanrekenen: hoe gunnend is haar het heil aangereikt en hoe serieus werden haar vragen genomen? Tegelijk zijn er wel degelijk antwoorden te geven op haar vragen (en er mogen vragen openblijven). En wat is haar alternatief, nu zij de geloofswereld heeft verlaten? De Nederlandse televisiewereld? Haar troosteloze feuilleton in Trouw? Moge zij God ontmoeten in de ruimte van het geloof dat ook het denken omvat.

Dr. Ewald Mackay is historicus en filosoof. Hij is werkzaam als docent geschiedenis, cuma en filosofie aan Driestar hogeschool te Gouda.