Met „energie voor jaren en ideeën die aan één kabinetsperiode niet genoeg hebben” stapte de PvdA onder leiding van Samsom eind 2012 in een coalitie met de VVD.

„Wij hebben ons niet laten verlammen door verschillen of het tegenhouden van plannen van de ander”, schreven Samsom en VVD-leider Rutte in hun regeerakkoord. „Het land heeft samenwerking nodig. Dus reiken wij elkaar de hand en halen we het beste uit elkaar.”

Dat het VVD en PvdA menens was, bleek al snel. Toen de overeengekomen inkomensafhankelijke zorgpremie VVD’ers toch te gortig bleek, was de PvdA niet te beroerd mee te werken aan een herziening van de afspraken.

Deze week haalden de sociaaldemocraten echter het slechtste in de VVD naar boven, toen door de tegenstem dinsdag van drie PvdA-senatoren het zorgplan van VVD-minister Schippers (Volksgezondheid) sneuvelde in de Senaat. Oorzaak: inschattingsfouten en tekortschietend leiderschap bij Samsom en bij Barth, voorzitter van de PvdA-Senaatsfractie.

Volgens een reconstructie in de Volkskrant van vandaag werd op een bijeenkomst dinsdagavond van de VVD-top „geschreeuwd en gevloekt op de socialisten, die „helemaal niets kunnen managen.””

Galop

Het vertrouwen in de PvdA steeg te paard om er in galop vandoor te gaan. Daarmee loopt de samenwerking tussen VVD en PvdA, die zo warm begon, het risico te verworden tot een technische coöperatie.

De VVD zal via koele berekeningen nagaan of het voor haar nog de moeite waard is het kabinet in het zadel te houden. Dat was de afgelopen dagen al zichtbaar. Vooral omdat een nieuwe kabinetsval reputatieschade betekent voor premier Rutte, besloten de liberalen de knop om te zetten en met de PvdA-senatoren tot een vergelijk te komen.

Voor de toekomst legt de gisteren bezworen crisis een grote last op de schouders van PvdA-leider Samsom. Hij moet nu echt gaan aantonen zijn partij in de hand te hebben en te kunnen leveren als het erop aankomt.

De PvdA’er kan daarbij niet bogen op een onbevlekte reputatie van zijn partij. De sociaaldemocraten staan erom bekend dat ze vaak willen terugonderhandelen en gesloten deals toch weer ter discussie stellen.

De vorige keer dat de PvdA regeerde, in het kabinet-Balkenende IV, deed de partij weinig moeite het coalitiepartner CDA naar de zin te maken. Door te blijven vragen om een onderzoek naar Nederlandse steun voor de inval in Irak en door moeilijk te doen over een nieuwe missie naar Afghanistan, verspeelde de partij veel krediet.

Reputatie

Nu de partij opnieuw in het kabinet zit, kan ze zich een vergelijkbare strategie niet veroorloven. Het is de PvdA er altijd veel aan gelegen te kunnen meeregeren. Dan kan de partij laten zien dat ze daadwerkelijk iets kan betekenen voor haar kiezers. Dat onderscheidt de PvdA ook naar eigen zeggen van de SP, die landelijk aan de zijlijn staat.

De PvdA kan haar reputatie als betrouwbare coalitiepartner alleen overeind houden als het huidige kabinet de rit uitzit. Mocht dat dankzij de sociaaldemocraten voortijdig ten val komen, dan kan ze zichzelf weleens buiten beeld manoeuvreren. Dan zou de partij niet alleen het vertrouwen van de VVD verliezen, maar ook dat van andere potentiële coalitiepartners.

Huiswerk

Het komende jaar wordt in dat verband beslissend. De verkiezingen voor de Provinciale Staten in maart en die voor de Eerste Kamer in mei zijn van groot belang voor het kabinet. Fouten kan de PvdA zichzelf niet meer veroorloven.

De crisis heeft Samsom in elk geval het nodige huiswerk meegegeven voor de drie weken van het komende kerstreces: hoe brengt hij bij al zijn partijgenoten –ook in de Senaat– de „diepe overtuiging” terug „dat ons land de komende jaren een stabiel en daadkrachtig kabinet nodig heeft”, zoals hij en Rutte schreven in hun regeerakkoord?