Tot 2025 zal naar verwachting de helft van de rooms-katholieke en protestantse kerkgebouwen in Nederland de deuren sluiten. „De problematiek van kerksluiting is weerbarstig en kerkbestuurders lopen er vaak in vast”, zegt ambtelijk secretaris juriste mr. Petra Stassen van de Stichting Kerkelijk Waardebeheer. „Het afstoten van een kerkgebouw betekent niet eenvoudigweg een bord ”te koop” ophangen. Het gaat om grote belangen en ingewikkelde processen, zowel zakelijk als emotioneel.”

Om die reden heeft een aantal deskundigen en kerkelijk betrokkenen uit rooms-katholieke en protestantse kring de Stichting Kerkelijk Waardebeheer opgericht, zo meldde de stichting gisteren. Het bestuur wordt gevormd door J. W. M. Brenninkmeij­er (voorzitter), oud-minister Van Ardenne en ds. R. van Zwieten.

De stichting heeft de afgelopen dagen ruim 2500 bestuurders van kerken en kerkelijke organisaties informatie gestuurd over Kerkelijk Waardebeheer. Kerkbesturen kunnen een beroep doen op de stichting tegen een marktconform tarief. Het verschil met commerciële organisaties is dat 
het geld dat overblijft na aftrek van de organisatiekosten, teruggaat naar de kerken, licht Stassen toe. „Kerkelijk Waardebeheer is voor 100 procent aandeelhouder van Thesauros Vastgoed bv, die als werkmaatschappij fungeert. De opbrengsten van deze bv worden, na aftrek van de kosten, via Kerkelijk Waardebeheer teruggegeven aan de kerken. Want ons doel is dat de financiële waarde van een afgestoten kerkgebouw beschikbaar blijft voor de geloofsgemeenschap. Het gaat ons om de toekomst van kerk-zijn in Nederland.”

Veel kerken schuiven kerksluiting nog voor zich uit, constateert de juriste. „Iedereen weet dat we te veel kerken hebben, maar iedereen hoopt toch dat het zijn deur voorbijgaat.”

Dat kerkbesturen niet over de deskundigheid beschikken als het gaat om kerksluitingsprocessen is niet zo vreemd, aldus Stassen. „Een kerk verkopen is iets wat je niet vaak doet en kerkbestuurders zijn daar over het algemeen niet voor toegerust. De verhalen van kerkbestuurders die rond dit thema in allerlei ellende zijn verzeild geraakt, zijn legio.”

Ze ziet dat enerzijds intern in kerken gebeuren. „Kerksluiting is een groot emotioneel thema. Daar is draagvlak voor nodig van gemeenteleden of parochianen. Het veronderstelt dat je procesmatig te werk kunt gaan. Voor een gemiddeld kerkbestuur is 
dat niet gemakkelijk.”

Een ander probleem is dat kerken „vaak veel te laat over kerksluiting gaan nadenken. We zien bijvoorbeeld geregeld dat een kerkbestuur –na veel wikken en wegen– vandaag besluit om een gebouw te sluiten en dat liefst morgen al kwijt wil zijn. Dat kan natuurlijk helemaal niet. Het duurt doorgaans een paar jaar voor je voordat een kerk een herbestemming hebt gevonden.”

Dat is lastig voor een kerkbestuur, aldus Stassen. „Je blijkt vervolgens te maken te hebben met veel partijen, die ieder hun eigen belangen hebben. Vaak staan die er tamelijk professioneel in, en zijn kerkbestuurders niet opgewassen tegen allerlei commerciële partijen. Het veronderstelt inzage in de markt en kennis van wat nodig is bij herbestemming.”

Pastoraal beleidsplan

Uitgangspunt van Stichting Kerkelijk Waardebeheer is dat het bestuur van een kerk zelf de besluiten neemt. Doel is het gebouwen- en het pastorale beleid „op een verstandige manier” bij elkaar te brengen. Stassen: „Om te beginnen zullen we meestal een scan maken van wat de parochie of kerkgemeenschap aan kerkgebouwen in huis heeft, en wat ze daarmee zou kunnen. Parallel daaraan zal in de kerkgemeenschap –als dat nog niet gaande is– een traject moeten worden opgezet over het pastorale beleid richting de toekomst. Hoe ziet je pastorale beleidsplan eruit en welke gebouwen zijn daarvoor nodig? Beide aspecten zijn nodig om af te wegen welke kerken je uiteindelijk wilt behouden.”

De stichting kan geen wonderen verrichten, maar wel maatwerk bieden en het proces goed begeleiden, zegt Stassen. „We hebben een groot netwerk, zowel in protestantse als in rooms-katholieke hoek.”

Themadag

Op 31 oktober houdt Stichting Kerkelijk Waardebeheer voor kerkbestuurders en
belangstellenden in de Geertekerk in Utrecht de themadag ”(Eerste) hulp bij kerksluiting”. Daar komen allerlei aspecten van kerksluiting en het afstoten van kerkgebouwen aan de orde. Ook zullen de resultaten worden bekendgemaakt van een enquête die de stichting hield onder kerkbestuurders over de problematiek rondom kerksluiting.