Het Reformatorisch Dagblad bestaat dit jaar veertig jaar. Twee doelstellingen van de initiatiefnemers waren „een dam opwerken tegen de tijdgeest” en „verspreiding van de reformatorisch beginselen.” De prikkelende vraag kwam bij mij op: Moeten de doelstellingen, zoals de oprichters van de krant die veertig jaar geleden formuleerden, nu niet zelf ter discussie gesteld worden? Of gaan we –wellicht met enkele kanttekeningen– verder in hetzelfde spoor?

De genoemde doelstellingen suggereren een hechte zuil die een boodschap uitzendt op een golflengte die een bepaalde groep mensen kan ontvangen. De formuleringen lijken uit te gaan van een klassiek model van communicatie waarbij verondersteld wordt dat de ontvanger van de boodschap oppakt wat de zender ermee wilde zeggen.

We weten inmiddels dat het zo eenvoudig niet werkt. Zender en ontvanger hebben beiden hun interpretatiekaders. Die spelen een rol bij de vormgeving van de boodschap bij de zender en het verwerken ervan tot kennis bij de ontvanger.

Daarbij is communicatie vaak interactief; de ontvangers gaan ook zenden en de zender gaat ontvangen. Communicatie is dus veel meer een dimensie van het hele leven dan een specifieke afgebakende activiteit. Heel onze omgeving bevat en communiceert vormen van informatie.

Bovendien spelen in onze postmoderne tijd beelden en ervaringen een veel grotere rol dan veertig jaar geleden. Toen stonden woorden en begrippen centraal. Het levensgevoel van de mensen –en zeker van mensen onder de dertig jaar– is nu totaal anders dan een generatie geleden.

In deze situatie dringt zich de vraag naar het verschil tussen Traditie en traditie op. Wat is onopgeefbaar voor ons als bevindelijk gereformeerden, niet alleen naar inhoud maar ook wat betreft de verwoording en de vormgeving van die inhoud? Dit klemt temeer als we ons realiseren dat niet iedere vormgeving met iedere inhoud kan samengaan.

Verder zijn het Evangelie en de reformatorische beginselen, die op een of andere wijze belichaamd worden in leefgemeenschappen, moeilijk over te dragen op een nieuwe generatie en op buitenstaanders.

Anders gezegd: onze paradoxale situatie is dat een groeiend deel van de jongere generatie en van de wereld om ons heen door oude vormen en verwoordingen niet meer wordt aangesproken. Tegelijk is de inhoud voor de oudere generatie sterk verbonden met die niet meer aansprekende vormen en verwoordingen. Het is moelijk om leefgemeenschappen en praktijken te vormen waarin de beginselen zodanig belichaamd worden dat er een aansprekende boodschap van uitgaat voor onze omgeving, te beginnen bij onze eigen jeugd.

Aantrekkingskracht

Hoe kunnen we nu concreet in onze tijd een reformatorische presentie in de samenleving nastreven, waar een zoutende werking en aantrekkingskracht van uitgaat? Ik geef een voorzet.

Een reformatorisch aanwezigheid in de samenleving zal allereerst bederfwerend moeten zijn. Hierbij kunnen we denken aan christenen die in de samenleving trachten verbeteringen te bewerkstelligen in die zin dat de waarden en normen van Gods Woord beter gestalte krijgen in maatschappelijke verhoudingen en het leven van mensen. Ze trachten ongerechtigheid tegen te gaan en de nood van mensen te lenigen. Dit kan via de politiek, via particulier initiatief en via diaconale activiteiten van kerken. Overal waar de Bijbelse normen en waarden bevorderd worden, straalt iets door van Zijn heerschappij en genade. Van het levenbevorderende karakter van Gods inzettingen kan zoiets zichtbaar worden. Maar dan moeten we in ons dagelijkse werk niet onderduiken als reformatorische christenen.

Het staan in de wereld dient ook een getuigend karakter te hebben. Hierbij gaat het om het uitdragen van het Evangelie. Het Evangelie dat ieder mens en iedere samenleving stelt onder de kritiek van Gods Woord, om zo mensen te leiden tot bekering en geloof in Christus en navolging van Hem.

Deze relatie tot de samenleving zal zich vooral tonen in allerlei vormen van verkondiging en evangelisatie. Maar zij kan ook naar voren komen in allerlei vormen van (publiek) debat. Vooral wanneer duidelijke principiële kwesties aan de orde zijn. Zijn we klaar om ieder op eigen terrein die gesprekken en debatten te voeren?

Reformatorische christenen leven ten slotte in de wereld in solidariteit en antithese. Dan kunnen we denken aan voorbeelden van christelijke praktijken en leefgemeenschappen waarin iets zichtbaar kan worden van Gods heil en Zijn heilzame bedoelingen. Hierin staat de overtuiging centraal dat in het Koninkrijk van God de schepping en de cultuur, ook naar hun stoffelijke zijde, verlost en vernieuwd zullen zijn. Christenen worden ertoe geroepen om iets daarvan reeds nu gestalte te geven, ook al zal dat altijd stukwerk blijven. Zo kunnen bijvoorbeeld kennis en vaardigheden door het Evangelie worden getransformeerd, geheiligd tot dienstbaarheid aan het Koninkrijk van God en daarmee aan het heil van mensen. Bijvoorbeeld door het oprichten en in stand houden van christelijke hospices.

De drie gestalten van christelijke presentie zijn complementair; ze moeten niet tegen elkaar uitgespeeld worden. Verschillende personen en organisaties kunnen op een of meerdere manieren werkzaam zijn. Laten we daarbij elkaar niet te snel de maat nemen en afschrijven, maar elkaar scherp houden en ondersteunen in de taak die ieder in het bijzonder krijgt toebedeeld om in alle beperktheid, afhankelijkheid en voorlopigheid Christus’ Koningschap gestalte te geven.

De auteur is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan Wageningen Universiteit. Dit artikel is een bewerking van de lezing die hij vrijdag hield op het jubileum­congres van het Reformatorisch Dagblad.