Zowel in Zwitserland als in Duitsland is het volstrekt ongebruikelijk geworden om een dame op straat, in een winkel of thuis met ”gnädige Frau” aan te spreken. Je loopt het risico dat een vrouw meent dat een man de draak met haar steekt.

Op het eerder dit jaar in Doorn gehouden Letterfestival vertelde mij een disgenoot dat hij de genoemde aanspreekvorm inderdaad kort daarvoor in Duitsland had gebezigd, maar daarover onmiddellijk op de vingers was getikt.

Ik moest meteen aan een beschamende scène terugdenken waarin mij hetzelfde was overkomen. In de volle tram van Dresden naar Dresden-Neustadt stond ik op voor een oude mevrouw en sprak daarbij de plechtige woorden: „Gnädige Frau, bitte, nehmen Sie Platz.” De Oost-Duitse vriend bij wie ik logeerde, attendeerde mij er minzaam op dat de term ”gnädige Frau” tot het vocabulaire van de negentiende eeuw behoorde en zeker niet in de DDR van pas was. Schaamte gaat heel diep.

Het ”Universalwörterbuch” van de firma Duden uit Mannheim bevestigt dat deze aanspreekvorm buiten Oostenrijk en buiten de operette totaal verouderd is. Dat betekent echter dat het Duits doorgaans een taalvorm mist die het mogelijk maakt om onbekenden met respect aan te spreken.

In het Nederlands kun je rustig zeggen: „Mevrouw (of meneer), mag ik er even langs?” In het Duits bestaat zulk een vorm niet. Het ontbreken van deze vorm leidt tot een overmatig gebruik van de uitroep ”Hallo” met accent op de eerste lettergreep. Een vreselijke vervanging met een uitermate domme klank!

Het was enkele jaren lang gebruik dat mannen in Duitsland, vooral de mannen van de toenmalige Bundesbahn, vrouwen van iedere leeftijdscategorie aanspraken met „junge Frau.” En omdat tegen lollige humor geen kruid gewassen is, lieten de meeste vrouwen dat maar gebeuren.

Frau
Het is me helaas niet gelukt een mooi voorstel ter verbetering van de Duitse taal te verzinnen. Bij de directe vertaling van het Nederlandse ”mevrouw” (in het Duits ”Meine Frau”) zou de grootste verwarring ontstaan. Misschien toch maar de Franse woorden ”monsieur” en ”madame” en ”mademoiselle” herinvoeren en terug naar de zeventiende eeuw? In ieder geval is dat voor het aanspreken van een ongehuwde jonge dame niet nodig. Die heet immers ”Fräulein” in het Duits. En juist die mooie term wordt als discriminerend ervaren.

We zullen het dus nog lang met dat akelige ”Hállo” moeten doen, behalve in de operawereld van Oostenrijk.

In ieder geval is de Duitse taal recentelijk wel verrijkt met de titel ”Bundeskanzlerin”. Het zal even wennen zijn wanneer Angela Merkel met ”Frau Bundeskanzlerin” wordt aangesproken. Over een jaar is echter ook dit gewoon geworden.

De auteur is docent Duitsland-studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen.