Meer dan tachtig jaar was er in allerlei opzichten een nauwe band tussen (West-)Europa en de Verenigde Staten. Met de herverkiezing van Trump is daar althans voorlopig een eind aan gekomen. Voor de internationale verhoudingen is dat heel ingrijpend. Niet voor niets wordt het beeld van een echtscheiding gebruikt.

MAGA

Make America Great Again (MAGA) is de inmiddels bekende leus van Trump. De VS moeten het rijkste en machtigste land ter wereld zijn en blijven. China geldt daarbij als de voornaamste concurrent. Er zijn immers vier keer zo veel Chinezen als Amerikanen. En economisch en technologisch zijn ze behoorlijk succesvol.

Nu behoef je niet veel kennis van de wereldgeschiedenis te hebben om te weten dat nationale belangen altijd een hele grote rol speelden. Allerlei oorlogen waren daarvan het gevolg. Helaas wel. Trouwens, in het algemeen laten mensen en groepen mensen zich in hun onderling verkeer sterk leiden door hun eigenbelang.

Onze belangen moeten we niet geïsoleerd bezien

Je kunt ook niet zeggen dat het verkeerd is om je in te zetten voor je eigenbelang of het belang van je gezin, je woonplaats, je bedrijf of je land. Er zijn immers allerlei legitieme belangen die behartigd moeten worden. In Genesis 21 lezen we van een ruzie over een waterput. In een droog land was dat geen onbelangrijke zaak. Tegenover Abimelech komt Abraham op voor zijn eigen belangen.

Maar in de zorg voor je eigen belangen moet je ook altijd oog hebben voor het legitieme belang van anderen. Je naaste liefhebben als jezelf is de samenvatting van de tweede tafel van Gods wet. Zorg voor de naaste is daarom een christelijk uitgangspunt. Gelukkig werkt dat nog steeds door in onze veelszins geseculariseerde maatschappij.

Primaire taak

Daarbij ligt het wel voor de hand dat je allereerst zorg draagt voor jezelf en je eigen gezin. Zoals het gemeentebestuur van Enschede de primaire taak heeft om de belangen van die stad en haar inwoners te bevorderen en het de taak van de Nederlandse regering is om het nationale belang te behartigen. Maar dan wel in het besef dat er altijd meer is waar je je verantwoordelijk voor moet weten.

Overigens is er lang niet altijd sprake van botsende belangen. Handelsrelaties kunnen voor beide partijen uitermate gunstig zijn. In de 19e eeuw kwam men erachter dat ook de maatschappelijke bovenlaag belang had bij een algehele verbetering van de volksgezondheid. Zij werd immers ook het slachtoffer van epidemieën als cholera. Grootscheepse aanleg van waterleiding en riolering was daarom in het algemeen belang.

Sociale wetgeving kwam de arbeidersklasse ten goede, maar de bezittende klasse had ook belang bij het voorkomen van oproer en revolutie. Na de Eerste Wereldoorlog en vooral na de Tweede bestond er niet zonder reden grote beduchtheid voor de opmars van het communisme.

We moeten daarom onze belangen niet geïsoleerd bezien. Mensen zijn op allerlei manieren met elkaar verbonden. Kortetermijnbelangen botsen wellicht met belangen op de langere termijn. En als het goed is, staat je belangenbehartiging in een normatief kader. Een normatief kader dat ontleend is aan de Bijbel. Wat zegt dat over de huidige relatie tussen de VS en Europa?

Miljardairs

Voor Donald Trump staat het eigenbelang van Amerika ongeremd voorop. Alles wat daar niet direct toe bijdraagt, wordt geschrapt of staat ter discussie. Vandaar het stopzetten van de hulpverlening via USAID. Ook de militaire steun aan landen als Zuid-Korea, Taiwan of Oekraïne wordt bezien vanuit het gezichtspunt: wat kost het ons en wat levert het ons op?

Zijn annexatiedrift is ook ongehoord. Canada, Groenland en het Panamakanaal moeten een deel van de VS worden. De Golf van Mexico heet nu de Golf van Amerika. Misschien wordt het straks wel de Golf van Trump.

In de binnenlandse verhoudingen is ook wel duidelijk dat het huidige beleid vooral de belangen dient van een groep Amerikaanse miljardairs die vorig jaar royaal uitpakten om de campagne van Trump te steunen. Immers: voor wat hoort wat.

Er zijn ook allerlei legitieme belangen

Internationale orde

Is er wat dit betreft een groot verschil tussen het huidige Amerika en Europa? We moeten dat niet overdrijven. Maar sinds Trump weer aan de macht is, doorbreekt hij wel de op regels en afspraken gebaseerde internationale orde die met name na 1945 mede door toedoen van Amerika is opgebouwd. Dit is een terugkeer naar de negentiende eeuw, toen de grote Europese landen zich net zo egoïstisch gedroegen: ”Right or wrong, my country” (of het nu goed of verkeerd is, het is mijn land).

In Europa hecht men nog steeds aan die internationale orde waar ook machtige landen zich aan zouden moeten houden. Terecht is men er beducht voor om het democratisch bestel uit te leveren aan mensen met veel geld en media-invloed. Wie de verkiezingen verloren heeft, is nog steeds bereid zich bij die uitslag neer te leggen.

Maar ook in Europa worden rechts-populistische krachten sterker. PVV-minister Klever stelde onlangs in haar beleidsbrief dat ook bij de besteding van het fors ingekrompen budget voor ontwikkelingshulp voortaan het belang van Nederland voorop moet staan. In haar ogen zijn waarden als barmhartigheid en medemenselijkheid kennelijk ook op dit beleidsterrein niet doorslaggevend.

Vergeleken met Europa zijn de VS duidelijk minder geseculariseerd. Dat is ook van invloed op het waardepatroon. Geldt in Europa abortus zo langzamerhand als een mensenrecht, in de VS is dat gelukkig anders. Als het gaat om de hele genderdiscussie volgt Amerika onder Trump een betere koers dan Europa. Ook dat moet gezegd worden.

Tegelijkertijd worden leugen en laster door hem op grote schaal ingezet als wapen in de politieke strijd. Zover zijn we hier nog niet afgezakt.

De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.