De puberteit is voor alle jongeren een intense periode van ontdekking en losmaking. Voor geadopteerde tieners komt daar een extra complexiteit bij kijken. Behalve met hormonale schommelingen en een hersenontwikkeling die voor deze levensfase typerend zijn, worstelen geadopteerde jongeren vaak ook met vragen rond hun afkomst, identiteit en het gevoel erbij te horen. Ze zijn bezig met het zoeken van een plek, zowel in de maatschappij als in het adoptiegezin. Normaal zien we rond de leeftijd van tien jaar de eerste signalen van de puberteit. Bij adoptiekinderen worden deze signalen vaak al gezien als ze een jaar of zeven, acht zijn.

Controlebehoefte

Een thema dat bij pubers met een adoptieachtergrond speelt, is de impact van negatieve jeugdervaringen op het fundamentele gevoel er te mogen zijn, op hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. Voor een kind dat is afgestaan en mogelijk in verschillende opvangsituaties heeft geleefd, kan de onzekerheid dieper gaan. Die heeft impact op het gevoel bestaansrecht te hebben. De negatieve jeugdervaringen hebben ook invloed op de mate van vertrouwen in anderen.

Kinderen met een adoptieachtergrond hebben voorheen mogelijk inconsistente zorg en gebroken relaties ervaren

Kinderen met een adoptieachtergrond hebben mogelijk inconsistente zorg en gebroken relaties ervaren voordat ze in hun adoptiegezin kwamen. Er kan moeite zijn met het vertrouwen in de zorg en aandacht van de adoptieouders. In de puberteit wordt het wantrouwen weer sterker vanwege alle veranderingen die dan spelen. Vaak hebben pubers dan een grotere controlebehoefte en ontwijken ze meer het contact: niet laten zien dat je hulp nodig hebt en kwetsbaar bent. Doordat alles wat wankeler wordt, worden hun oude patronen weer geactiveerd.

Alarmbel

Als kinderen vroeger aan hun lot overgelaten werden, als ze in een onveilige situatie verkeerden, als ze op hun hoede moesten zijn en als er sprake was van chronische stress, dan is de ”amygdala”, de alarmbel in de hersenen, niet goed afgesteld. De amygdala heeft dan een hyperfocus. Deze is overgevoelig geworden als gevolg van de voorgeschiedenis en geeft sneller, vaker en langer een seintje als er ‘gevaar’ dreigt. Het duurt ook langer voordat ze gekalmeerd is wanneer het dreigende gevaar voorbij is.

Er kan een gevoel van gespletenheid ontstaan: ik hoor niet hier én ik hoor niet in het land van herkomst

Stress reguleren moet nog geleerd worden. Normaal wordt dat geleerd door de aanwezigheid van ouders: als er stress is, komt het weer goed. Bij adoptiekinderen loopt stress in de puberteit op en wordt de kwetsbaarheid in hogere mate gezien. De amygdala rinkelt vaker en anderen om hulp vragen is moeilijker.

Kernidentiteit

De ontwikkeling van een eigen identiteit is de kernopgave in de puberteit. Identiteit bestaat uit allerlei lagen, waaronder behoeften, uiterlijk, de verschillende rollen die iemand heeft, etniciteit, culturele achtergrond, hoe iemand zichzelf ziet en hoe de wereld hem of haar ziet. Binnenin zit de kernidentiteit, die gevormd wordt als kinderen/jongeren tussen de tien en twintig jaar oud zijn. De kernidentiteit gaat over diep ervaren en voelen wie je bent, wat de situatie ook is. De kernidentiteit blijft min of meer gelijk.

Adoptie kan zo’n centrale rol hebben in het vormen van de identiteit dat andere aspecten bijna geen plek meer hebben

Bij adoptiejongeren zijn er wel meer uitdagingen. Er is vaak onzekerheid over de afkomst, er zijn vragen over de biologische ouders en de cultuur in het land van herkomst. Dit kan ertoe leiden dat ze zichzelf niet thuis voelen. Een zoektocht naar de biologische roots kan verwarrend zijn tijdens de vorming van de kernidentiteit. Er kan een gevoel van gespletenheid ontstaan: ik hoor niet hier én ik hoor niet in het land van herkomst.

Zoektocht

Er is ook sprake van een adoptie-identiteit: wat betekent het voor de geadopteerde om afstand doen en geadopteerd worden te hebben meegemaakt? Adoptie kan zo’n centrale rol hebben in het vormen van de identiteit, dat andere aspecten dan bijna geen plek meer hebben. Het gevoel kan ontstaan dat iemand zich altijd moet aanpassen. Deze kinderen hebben een ouderlijk nest én een nest waarin ze geboren zijn. „Je hebt ouders die wel, maar toch niet je ouders zijn. En je hebt ouders die niet, maar toch wel je ouders zijn”, zegt Kathalijn Kalawati Vergeer hierover.

Voor de adoptieouder kan het een zoektocht zijn: wat is karakter, wat is leeftijd, wat is adoptiegerelateerd en wat heeft te maken met de voorgeschiedenis van mijn kind? Zoals ook in de ”cirkel van veiligheid” is te zien, gaat het steeds om het zoeken naar de balans tussen enerzijds een veilige basis zijn voor het kind vanwaaruit het de wereld mag ontdekken, en anderzijds een veilige haven bieden waar het op kan terugvallen. Adoptiekinderen moeten soms even opgehaald worden, omdat ze vaak uit zichzelf niet komen.

Relatiegebaar

Daarvoor zijn diverse handvatten beschikbaar. Bijvoorbeeld bewust contact met de puber opzoeken, belangstellend zijn en daar extra moeite voor doen, met een open nieuwsgierigheid en niet als bezorgde ouder. Verder is het goed structuur op maat te bieden, wat houvast biedt. Dit gaat onder andere over afspraken, die met inspraak van de puber gemaakt kunnen worden. Dit gaat ook over rituelen: zo doen wij dit hier. ”Choose your battles”, kies wat echt belangrijk is. Wees wel vastberaden in de dingen die je echt belangrijk vindt. Bied extra steun en gepaste ruimte (daarbij is een adoptiesensitieve aanpak van belang, met oog voor de complexiteit en de gelaagdheid van de identiteit van de geadopteerde puber).

Vaak zijn geadopteerde pubers sociaal-emotioneel wat jonger. Het is belangrijk hiermee rekening te houden bij wat er van hen verwacht wordt. Faciliteer wat je als adoptieouder zelf niet goed kunt bieden. Als witte ouder van een gekleurd kind is het helpend om ruimte te bieden voor andere geadopteerden, zowel kinderen als volwassenen. Begrip tonen zonder woorden kan helpend zijn. Geef zelf het goede voorbeeld, bijvoorbeeld door steeds kalm te blijven. Daarmee straal je uit dat je de situatie onder controle hebt. Of biedt zo nodig excuus aan, wat laat zien dat fouten maken mag en problemen opgelost kunnen worden. Pubers horen en zien je wel, ook al luisteren ze op het oog niet. Denk ook aan goede zelfzorg.

Als tip wordt ook een relatiegebaar maken genoemd. Een klein, onvoorwaardelijk gebaar dat je kunt maken om het kind te laten merken dat je het ziet en waardeert, dat je het belangrijk vindt. Zo’n relatiegebaar staat los van het gedrag van het kind. Doe het júíst als het moeilijk is, als compensatie. Hiermee laat je zien dat je alleen het gedrag en niet de persoon afkeurt.

De auteurs zijn respectievelijk voorzitter en secretaris van de Adoptievereniging Gereformeerde Gezindte (AVGG). Dit artikel is een samenvatting van de lezing van Daniëlle Feenstra en Chris Thie van INEA (kenniscentrum voor interlandelijk geadopteerden) over het thema ”Adoptie en puberteit”, die zij op 5 april hielden op de ledenvergadering van de AVGG.