Door hun populariteit hebben de verhalen over deze heren in blik ons beeld van de middeleeuwen gekleurd. Tegelijkertijd vormden ze de basis van het succesvolste literaire genre ooit: de roman.

De term ”romanice” wilde ooit slechts zeggen: geschreven in de volkstaal (en niet in het Latijn). Aanvankelijk waren de ridderverhalen op rijm. Dit maakte ze gemakkelijker te onthouden. Handig voor de rondreizende vertellers die ze voordroegen aan een publiek dat lang niet altijd vaardig kon lezen. Er ontstond een genre dat voortdurend in ontwikkeling was, met veel variaties; troubadours (vertellers) voelden zich vrij om, al naargelang plaats en publiek, hun product aan te passen en auteursrecht bestond sowieso niet.

Geleidelijk ontstonden in alle Europese talen allerlei verhaalvarianten over Arthur, Guinevere, Lancelot, Karel (en Elegast), enzovoort. Die verhalen lijken op elkaar, maar verlopen soms toch net even anders; er ontbreken episodes in het ene manuscript terwijl er juist uitbreidingen staan in het andere.

Heilige graal

In de verhaalwereld rond de Orde van de Ronde Tafel van koning Arthur speelt, naast moed, kracht, trouw en eer, steeds vaker de hoofse liefde een rol. Een ridder wijdt zich geheel aan een, liefst onbereikbare, dame en doet al zijn heldendaden te harer ere en om haar gunst te verwerven. Geleidelijk echter wijkt ook dat thema, nu voor een geestelijk ideaal: de zoektocht naar de heilige graal. Die graal (een mysterieuze beker, verbonden met het lijden van Christus) is alleen te vinden voor wie waarlijk nobel en goed is; een echte ridder, die opkomt voor wees en weduwe, de armen bijstaat en onrecht bestrijdt.

En dan is daar ineens ”Ségurant, de Ridder van de Draak”. Hij duikt in de dertiende eeuw op in de Arthurwereld, maar omdat er geen volledig manuscript bewaard is gebleven, is de roman lange tijd in de vergetelheid geraakt. Ségurant, die van de feeën Morgana en Sibylle de opdracht krijgt om een vuurspuwende draak te verslaan, wordt in de verhalen nooit lid van Arthurs tafelronde. Hij rijgt onvergelijkbare heldendaden en wapenfeiten aaneen, maar wordt nooit verliefd. Hij heeft roemruchte voorouders, maar stamt ook af van „de mooie reuzin”, terwijl reuzen vanouds juist als uitschot bestreden moesten worden.

Is Ségurant een vroege, nog echt middeleeuwse parodie op het genre van de ridderroman?

De indrukwekkend grote Ségurant valt op door zijn enorme eetlust. Is hij een halfreus? Is hij al een voorloper van de satirische Gargantua en Pantagruel, de beroemde renaissancereuzen van de Franse schrijver François Rabelais (1483-1553)? Of is hij zelfs een tegendraadse voorloper van Cervantes’ ”Don Quichotte” (1605), een soort vroege, nog echt middeleeuwse parodie op het genre van de ridderroman of zelfs op de hele riddercultuur?

Intrigerend

Het zijn suggesties waarmee Emanuele Arioli, de Italiaanse mediëvist die tientallen fragmenten van het verhaal ”Ségurant” opspoorde in manuscripten in heel Europa, zijn lezers lekker maakt. En ja, het is een boeiend boek. Boeiend vanwege het verhaal, de structuur, de oorsprong (een Oudfranse tekst, geschreven in Italië), maar ook vanwege de afwijkende kenmerken. Dat Arioli het verhaal als postmodern typeert vanwege de satirische toon, de paradoxale queeste en het onbesliste einde is wat vergezocht, maar intrigerend is ”Ségurant” zeker.

De personages in het verhaal zijn diepreligieus en refereren voortdurend aan God, Christus en natuurlijk de maagd Maria. Maar dat gebeurt op een toon die veel christelijke lezers nu vreemd in de oren zal klinken. God wordt regelmatig heel vrij aangeroepen en zo wordt ook Zijn Naam gebruikt. En wat te denken van Ségurants uiteindelijke queeste, zijn grote opdracht en avontuur? Hij wordt behekst, dat wil zeggen: een schijnwereld in gelokt, waarin hij een draak achtervolgt. Dat lijkt niet ongewoon voor een ridderroman, maar deze draak is een schijngestalte van dé draak, een duivel dus. Deze queeste is bij voorbaat gedoemd te mislukken, want een onsterfelijke geest valt niet te doden.

Kansloos

Arioli heeft de tekst in modern Frans vertaald en nu is het verhaal in het Nederlands beschikbaar in een vertaling van Annelies Kin en Nathalie Tabury. De uitgave is brongetrouw en sleept de lezer mee de middeleeuwse verhaalwereld in. Arioli wijst er terecht op dat die verhaalwereld opvallend is. Ségurants zoektocht is per definitie kansloos en dus is er geen sprake van een glorieuze overwinning en is er ook geen gelouterde terugkeer van de held.

_Emanuele_Arioli vond heel verschillende plots en ontknopingen van het verhaal van Ségurant in de bibliotheken die hij bezocht

Daar komt nog bij dat Arioli heel verschillende plots en ontknopingen van het verhaal vond in de bibliotheken die hij bezocht. Hij heeft ervoor gekozen om niet één ware versie te presenteren, maar plaatst verschillende varianten van de afloop naast elkaar. Hij laat het aan de lezer om te beslissen hoe het verhaal eindigt.

Mooie gesprekken

Het verhaal ligt dus niet vast, en dat is eigenlijk heel middeleeuws. Het kan in verschillende versies worden verteld, op diverse manieren eindigen en verschillend worden geïnterpreteerd. Niet postmodern, maar wel verfrissend. Het noopt tot nadenken: wat is een goed verhaal, wat is een passend einde en wat is een goede levensqueeste? Voer voor mooie gesprekken als het verhaal naar middeleeuws gebruik gezamenlijk wordt gelezen. Maar je kunt het natuurlijk ook gewoon modern en individueel lezen – lekker op de bank.

En voor wie nog niet is overtuigd: het boek is ook nog eens subliem vormgegeven met authentieke illustraties, waardoor het visueel een prachtige inkijk geeft in een intrigerende wereld, die ons tegelijk vreemd en vertrouwd is.

Ségurant, de drakenridder, Emanuele Arioli (red.), Nathalie Tabury en Annelies Kin (vert.); uitg. Athenaeum – Polak en Van Gennep; 262 blz.; € 29,99