Kinderen rennen op deze koude, zonnige februaridag over het schoolplein van de Casimirschool aan de Groeneweg in Gouda. Ooit ging ook Edith Roseij Beek (1934) hier naar school. Begin jaren veertig beklimt ze voor het eerst de trappen naar de statige dubbele voordeur. Maar lang duurt haar schoolleven hier niet: al in 1941 worden Joodse kinderen van school gestuurd. In 1943 duikt Edith onder.

Om de hoek van de Groeneweg, aan de Lange Tiendeweg 54, woonde het gezin Beek en had vader Beek zijn huisartsenpraktijk. Een in de straatstenen ingemetselde Stolperstein brengt Ediths verhaal pijnlijk dichtbij: ”Hier woonde Edith Roseij Beek (…) ondergedoken, verraden (…) vermoord 19-11-1943 Auschwitz”.

„Zie je dat plateautje daar?” wijst Lianne Biemond. Ze is auteur van het boek ”Mijn naam is Edith”, dat vorige week verscheen en is bedoeld voor kinderen vanaf tien jaar.  Boven de voordeur van het huis is een stukje plat dak, een soort minibalkonnetje tussen twee huizen. „Ediths moeder wilde liever niet dat ze daar kwam. Maar ik kan me goed voorstellen dat Edith hiervandaan graag keek naar wat er in de straat gebeurde. Ik denk dat ze ook soldaten heeft zien marcheren.”

En ze kon vanaf deze plek, of gewoon uit het raam, boekhandel Verkaaik zien– die sinds een aantal jaar Paagman heet. In het boek krijgt Edith op het chanoekafeest een pop die ze eerder in de etalage van de boekwinkel had gezien.

Met die pop begon het allemaal, vertelt museumdirecteur Femke Haijtema diezelfde dag in Museum Gouda. In april vorig jaar kreeg het museum het speelgoedobject uit de collectie van het voormalige Verzetsmuseum Zuid-Holland. Tegelijk kwam er via de weduwe van Ediths broer Johan nieuw materiaal over de familie Beek aan het licht, waaronder brieven van Edith.

Dat resulteerde in een kleine tentoonstelling in een bescheiden zaal van het Goudse museum. „We vertellen in vier hoofdstukken Ediths verhaal”, licht Haijtema toe. Dat gebeurt aan de hand van documenten, een enkel voorwerp en foto’s. In de eerste hoek staat het alledaagse leven centraal. „We willen benadrukken dat Edith een ”gewoon Gouds” meisje was. Niet een ”Joods meisje” net zomin als we iemand een ”katholiek meisje” zouden noemen.”

Het leven is hier letterlijk kleurig: foto’s laten Edith zien in een groene kinderwagen, Edith aan een volle tafel op een kinderfeestje, Edith en vriendjes met vrolijk gekleurde mutsen tijdens het poerimfeest. „Het lijkt alsof alles nog dichterbij komt, door de kleur”, constateert Biemond, die de tentoonstelling voor het eerst ziet.

De kleur verdwijnt in de loop van de tentoonstelling langzaam uit de foto’s. Heel passend, want na het gewone leven volgen de onderwerpen ”uitsluiting”, ”vervolging” en ”moord”.  Bij het tweede thema is een ingelijst bord ”Voor Joden verboden” te zien, afkomstig uit Gouda. Misschien hing dit exemplaar wel bij het Spaardersbad, het zwembad dat in 1939 openging en waar ook Edith graag kwam. Verder een namenlijst van Joodse inwoners van Gouda. „Van de 500 zijn er 388 omgebracht, onder wie 5 van de 8 Joodse leerlingen van de Casimirschool. Iedereen werkte gezellig mee, leverde namenlijsten aan, deed wat er werd gevraagd”, aldus Haijtema.

In de volgende nis trekt Ediths pop de aandacht. Het voorwerp brengt het drama dichtbij. „Dit is niet de pop waarmee ze op diverse foto’s staat”, weet conservator Ingmar Reesing, die de objecten en documenten voor de tentoonstelling bij elkaar zocht. Alle papieren zijn overigens ingescand en geprint, om de originelen in goede staat te houden. „We weten dat deze pop achterbleef op haar onderduikadres in Zwammerdam. Het zou kunnen dat ze hem daar heeft gekregen.”

„In mijn boek is dat anders”, vertelt Biemond. „Ik heb de pop een grote rol in haar leven laten spelen en ze krijgt hem al in Gouda. Wij vangen thuis pleegkinderen op en bij hen zie ik dat ze vaak een knuffel of een pop bij zich hebben als ze aankomen. Die geeft een stukje houvast. Maar ook in het boek laat Edith de pop bij haar arrestatie achter in Zwammerdam.”

Net zo veel indruk als de pop maken de vier handgeschreven brieven die Edith vanaf haar onderduikadres –bij de remonstrantse predikante Abelia Günther– verstuurde. Voor de tentoonstelling zijn ze ingesproken door kinderen van de Casimirschool. „Ik heb al drie vriendinnen”, zo klinkt het. „En ik ben al bij twee op hun verjaardag geweest.” Aan de goede tijd die Edith had bij de predikante komt abrupt een eind: op 22 april 1943, een dag na haar negende verjaardag, wordt ze gearresteerd.

Het laatste deel van de tentoonstelling, ”moord”, toont onder meer de namenlijst van het transport Westerbork-Auschwitz, de treinreis die Ediths laatste zou worden. Ondanks dat ze ziek was en in quarantaine zat, moest ze mee.

Misschien is de foto van het gezin Beek ná de oorlog wel het pijnlijkste onderdeel van dit laatste stukje tentoonstelling. Vader Arnold, moeder Clara en Johan kijken in de lens. Maar geen Edith. In april zou ze 91 zijn geworden.

_De tentoonstelling ”Een gewoon Gouds meisje” is tot en met 26 oktober te bezoeken.

museumgouda.nl_