„Vlieg nou weg!” roept Anne naar een ekster die op een tak boven haar is neergestreken. Het is oorlog, de Duitsers zijn het veilig gewaande Nederland binnengedrongen en de leefwereld van de familie Frank wordt steeds kleiner. Soms zou Anne een vogel willen zijn. Dan kon ze wegvliegen en haar dromen achternajagen. Maar de omstandigheden maakten haar tot een ekster, zo’n vogel die nooit zou wegtrekken. De meeste andere vogelsoorten leken verdwenen uit Amsterdam, waar de familie Frank was neergestreken om de toenemende Duitse repressie op Joden te ontgaan. „Er was iets wat hen had weggejaagd, een gevoel van onheil, het gewicht van de stilte in de stad”, schrijft Alice Hoffman.

De metafoor van de vogel keert vaker terug in ”Toen we wegvlogen”, een jeugdroman over de onbekendere vroege levensjaren van Anne Frank. Het jonge meisje, energiek, expressief en vol toekomstdromen, hunkert naar de vrijheid van vogels. Maar de opkomst van het nazisme maakt haar vogelvrij op andere manier. Dat belet haar niet om te fantaseren en de wereld vanuit haar unieke perspectief te blijven zien –ze is er vast van overtuigd dat de vogels haar kunnen horen en dat er een ekster is die haar altijd volgt–, maar gaandeweg wordt ze steeds meer gekooid. Op het dieptepunt belandt ze in een pakhuis, van waaruit ze de wereld alleen nog maar van een afstandje kan bezien. Dat pakhuis, we weten het, zal nog maar één keer opengaan. En niet om de Franks en hun huisgenoten vrij te laten.

Over dat laatste schrijft Hoffman echter niets. ”Toen we wegvlogen” gaat over het leven van Anne vóór haar dagboek ”Het Achterhuis”. Hoffman, een gelauwerd Amerikaans auteur, beschrijft hoe Anne haar weg zoekt in Amsterdam. Terwijl ze worstelt met verwarrende pubergevoelens en de ingewikkelde relatie met zus Margot en moeder Edith, ziet ze hoe de nazidreiging vanuit Duitsland richting Nederland trekt. Ze wil er haar ogen niet voor sluiten, maar verlangt er ook naar om gewoon jong te zijn en haar dromen na te jagen. Daarmee schetst Hoffman een realistisch beeld van een pubermeisje dat heen en weer wordt geslingerd tussen onveiligheid en haar innerlijke drang.

Grote vrijheid

Het moet gezegd: Hoffman veroorloofde zich grote vrijheid bij het schrijven van haar roman, die in 2024 kort op de New York Times-lijst met bestverkochte boeken stond. Desondanks slaagde ze er goed in om het karakter van Anne, dat we vooral kennen uit het dagboek dat ze tijdens haar onderduikperiode schreef, realistisch neer te zetten. De Anne uit ”Toen we wegvlogen” sluit moeiteloos aan op het collectieve beeld dat over haar bestaat. De samenwerking met de Anne Frank Stichting, die de nalatenschap en het imago van Anne Frank streng bewaakt, zal daar ongetwijfeld aan hebben bijgedragen.

Als lezer concludeer je met een zucht dat je over het leven van Anne vóór het Achterhuis maar weinig wist

Het beeld van Anne dat in de youngadultroman oprijst, wordt nog eens versterkt door de beeldende taal die Hoffman gebruikt en die zomaar door Anne zelf zou kunnen zijn bedacht. Zinnen als „De toekomst kwam op de manier waarop een wolf door het bos liep, heel stil terwijl hij door de buurt sloop, op zoek naar een manier om zijn honger te stillen” geven het verhaal niet alleen diepgang, maar doen ook denken aan sommige verhaaltjes –haar „pennekinderen”– die Anne zelf in het Achterhuis op papier zette.

In haar boek werkt Hoffman gestaag toe naar een anticlimax: de dag waarop de familie Frank zich aan de buitenwereld onttrekt. Alle pogingen van vader Otto om te emigreren zijn dan op niets uitgelopen. In stilte constateert Anne dat de dag waarop „de ene wereld ophield en de andere begon” zich niet met groots vertoon manifesteert, maar zich bijna ongemerkt voltrekt.

Het is ook de dag waarop het boek eindigt, waarna je als lezer met een zucht concludeert dat je over het leven van Anne vóór het Achterhuis maar weinig wist. En dat Hoffman een knappe en waardevolle bijdrage heeft geleverd om dat te veranderen.

Toen we wegvlogen. Een verhaal over Anne Frank voordat ze haar dagboek schreef, Alice Hoffman (i.s.m. de Anne Frank Stichting); uitg. Fontaine; 304 blz.; € 17,99