In de wereld van zorgverbetering en zorgonderzoek is samenwerken met patiënten of –helemaal hip geformuleerd– burgers ook helemaal in zwang, onder de noemer ”co-creatie”. De onderliggende gedachte is dat een onderzoeker wel kan ontdekken hoe zorg of een behandeling kan leiden tot eerder herstel van een ziekte of, als herstel niet meer te verwachten is, tot minder snelle achteruitgang van een patiënt. Maar dat wil niet zeggen dat die onderzoeker daarmee ook het beste weet hoe de zorg eruit zou moeten zien. Want de zorgverlener weet beter dan de onderzoeker dat een gezondheidsprobleem het leven van de ene patiënt heel anders kan beïnvloeden dan dat van de andere patiënt. In het dagelijks leven hebben namelijk allerlei zaken invloed op het effect van zorg of een behandeling. En wie anders dan degene die de ziekte aan den lijve ondervindt, weet wat een ziekte met je doet en wat het je kost om daar goed mee om te gaan. Drie verschillende invalshoeken –vanuit de onderzoeker, de zorgverlener en de patiënt– die allemaal waardevolle inzichten geven in wat goed gaat en wat beter kan.

Bij echte co-creatie heeft iedereen gelijk, maar altijd slechts ten dele

Samen weten we meer dan ieder alleen. Wil je de zorg echt kunnen verbeteren, dan is kennis van alle drie nodig en moet die kennis samengebracht worden. Co-creatie: met een groep van patiënten, zorgverleners en onderzoekers samen aan de slag om te bouwen aan betere zorg, vaak in een aantal opeenvolgende bijeenkomsten. Het klinkt heel logisch: samenwerken omdat ieders kennis en ervaring waardevol zijn. En het werkt ook goed. Zorgverbeteringen die in zo’n samenwerking tot stand zijn gekomen, komen beter tegemoet aan de behoeften en wensen van patiënten en sluiten beter aan bij de dagelijkse praktijk van de zorgverleners. Daardoor worden ze eerder als een verrijking ervaren en worden ze beter en vaker opgenomen in de dagelijkse zorg.

Maar iets wat logisch klinkt en goed werkt, is niet automatisch ook eenvoudig. Want hoe doe je dat, samenwerken? En vooral, hoe doe je dat in een groep die bestaat uit mensen met zulke verschillende achtergronden? Je kunt wel met je verstand begrijpen dat iedereen een stukje kennis heeft dat even waardevol is als dat van de ander en dat de ander niet kan missen. Er speelt echter zoveel meer. Beschouw je de ander als een gelijkwaardige gesprekspartner? Of gedraag je je als onderzoeker toch als degene die het belangrijkste stukje kennis heeft, dat de zorgverleners en patiënten eigenlijk wel dankbaar zouden moeten omarmen. Of vind je als zorgverlener dat het wel mooi klinkt en vast ook zinnig is voor patiënten, maar dat het in de weerbarstige praktijk natuurlijk niet zomaar werkt. Of denk je als patiënt dat de zorgverlener en de onderzoeker wel anders zouden praten als ze zelf patiënt waren (geweest).

Samenwerking kan pas co-creatie worden als iedereen zich bewust is van deze innerlijke overtuigingen. Dan wordt samen wérken echt sámenwerken. Dat vraagt van de onderzoeker en de zorgverlener de bereidheid om de eigen expertise of ervaring even te parkeren en onbevangen te luisteren naar íeders kennis en ervaring. En van de patiënten vraagt het om hun ervaringen en geleerde lessen te delen met de anderen, in het besef dat de eigen ervaring niet het enige gelijk is.

Kortom, co-creatie vraagt van iedereen eerst en vooral dat men zich bewust is van de eigen opvattingen en overtuigingen en beseft dat die verschillend zijn én mogen zijn van die van de anderen. Iedereen heeft gelijk, maar altijd slechts ten dele. Dat is het fundament onder echte co-creatie.

De auteur is universitair hoofddocent verpleegkunde in het Leids Universitair Medisch Centrum.