Plutocratie is een samentrekking van de Griekse woorden ”ploutos” (rijkdom) en ”kratos” (macht of heerschappij). In zo’n plutocratie kunnen rijke individuen, door hun aanzienlijke financiële middelen, invloed uitoefenen op de wetgeving en het beleid.

De voormalige Canadese minister van Internationale Handel Chrystia Freeland schreef in 2012 hierover het boek ”Plutocraten: de opkomst van de superrijken en het achterblijven van de rest”. Zij biedt een diepgaande analyse van de groeiende economische ongelijkheid en de opkomst van een nieuwe klasse van ultrarijken. Freeland begint met een beschrijving van de levensstijl en mentaliteit van deze kleine, zeer vermogende elite. De superrijken leven in een wereld van luxe, met meerdere huizen, privéjets en exclusieve feestjes. Ze hebben vaak een eigen tandarts, kopen Europese voetbalclubs als hobby en geloven dat hun rijkdom is gebaseerd op hun vaardigheden, talenten, hard werken en ondernemerschap. Freeland beschrijft hoe de media en de samenleving de superrijken als supersterren verheerlijken. Dit versterkt hun status en invloed en draagt bij aan de normalisering van extreme rijkdom en ongelijkheid.

Het gaat hier over superrijke ondernemers die niet alleen zeer veel geld verdienen (veelal in de digitale platformeconomie), maar ook nadrukkelijk hun grote vermogen aanwenden om veel invloed op de samenleving uit te oefenen. Zo kocht Musk het communicatieplatform X (voorheen Twitter) en bemoeide hij zich recent met de politiek in Duitsland en Engeland. Amazonbaas Jeff Bezos kocht de Washington Post. Hij hield al een paar keer publicaties of cartoons tegen omdat die hem onwelgevallig waren. Freeland beschrijft dat plutocraten niet alleen grote invloed hebben op politieke beslissingen, maar ook zelf politieke posities bekleden of indirect via lobby, donaties en andere middelen invloed op politici uitoefenen. Een plutocratie leidt tot grotere economische ongelijkheid, verzwakking van democratische instellingen en gebrek aan democratische verantwoording.

Nu kopte het Financieele Dagblad: ”Teslarijders overwegen hun auto weg te doen vanwege Elon Musk” (11-1). Zij hebben moeite met zijn gedrag en extreme bemoeienis met Europese politiek. De vraag is hoe breed die afkeer in de samenleving leeft. Albert Hirschman toont in zijn boek ”The Passions and the Interests: Political Arguments for Capitalism before Its Triumph” aan dat de juichende intellectuele elite in de zeventiende en achttiende eeuw het streven naar rijkdom opwaardeerde tot een eerzame ambitie. Hebzucht werd toegestaan om erger te voorkomen. De zendingshoogleraar prof. J.H. Bavinck schreef in zijn boek ”Het raadsel van ons leven” dat geldbezit ervoor zorgt dat een mens ”iets anders” wordt. „Het verhoogt de waarde van je persoon, het maakt dat de mensen met meer interesse naar je luisteren. Al ben je nog zo’n genie, wanneer je met een lege portemonnaie ergens in een grote stad door de kille regenachtige straten doolt en je maag onaangenaam hard om eten knaagt, voel je je een heel arme stumper. Ben je omgekeerd een nul in elk opzicht, in verstand en karakter, maar springen overal de deuren open en buigen lakeien omdat je millionnair zo-en-zus bent. Ten langen leste ga je toch van jezelf denken dat je wat betekent in deze wereld. Dat doet het geld.”

De Franse aristocraat Alexis de Tocqueville vreesde al in ”Democratie in Amerika” dat een overdreven nadruk op materiële rijkdom zou leiden tot materialisme, verzwakking van burgerlijke deugden, moreel verval en (meest verontrustend) autoritarisme. Dat is een bestuursvorm waarbij de macht geconcentreerd is bij een enkele leider of een kleine groep, zonder democratische controle of verantwoording aan de bevolking. Plutocratische macht staat haaks op democratische systemen, waarin de macht wordt gedeeld en gecontroleerd door participatie en verantwoording. Churchill sprak ooit: „Vele regeringsvormen zijn uitgeprobeerd en zullen uitgeprobeerd worden in deze wereld van zonde en ellende. Niemand beweert dat democratie perfect of wijs is. Er is zelfs gezegd dat democratie de slechtste regeringsvorm is, op al die andere na die van tijd tot tijd zijn uitgeprobeerd.”

De auteur werkt als hoogleraar op Nyenrode Business Universiteit en lector bij de CHE en in leidinggevende en toezichthoudende functies.