„Vaststaat dat de gegijzelden zijn getraumatiseerd”, zegt Heidi Nieboer dinsdagavond. Ze werkte jarenlang bij de politie als specialist in het onderhandelen met kidnappers bij gijzelingen en ontvoeringen. Ook adviseerde ze Nederlandse ambassades bij het levend vrij krijgen van ontvoerde mensen.

Gijzelaars zaten in Gaza vijftien maanden vast. Wat doet dat met een mens?

Nieboer: „De gegijzelden in Gaza zaten vast onder extreme omstandigheden. Als je bijvoorbeeld vijftien maanden in een erg kleine ruimte gevangenzit, geeft dat veel fysiek ongemak. Er zijn natuurlijk allerlei vragen. Hoeveel bewegingsvrijheid hadden de gijzelaars? Kregen ze toegang tot het nieuws? Konden gegijzelden elkaar tot steun zijn? Hadden ze hoop op vrijlating?

Als onderhandelaars contact kunnen krijgen met gegijzelden, is het verstandig hun te laten weten dat er hard voor hen wordt gewerkt. Dat geeft hun hoop. Zeker als mensen lang gegijzeld worden, zoals in Gaza, is het van belang dat ze een soort dagritme opbouwen, en vaak aan hun geliefden denken. Dat komt hun mentale gezondheid ten goede. Gegijzelden raken ook op een of andere manier gewend aan hun situatie. De adrenaline zakt weg, ze komen in een soort overlevingsstand.”

„Vrijgelaten gijzelaars kunnen worstelen met schuldgevoelens: waarom heb ik het overleefd en de ander niet?” - Heidi Nieboer, specialist in onderhandelingen met kidnappers

Recent meldde het Israëlische ministerie van Gezondheid in een rapport aan de VN dat al eerder vrijgelaten gegijzelden in Gaza slachtoffer waren van marteling en vernedering. Zo vertelden twee minderjarige ex-gijzelaars dat ze gedwongen werden seksuele handelingen met elkaar te verrichten, terwijl hun ontvoerders toekeken.

Dat doet het ergste vrezen voor de mensen die binnenkort vrijkomen?

„Dat zijn schokkende, treffende getuigenissen. Die twee minderjarigen waren vrolijk en onbezorgd en zijn op 7 oktober 2023 bij hun ouders weggehaald. Die kinderen zijn nu zwaar getraumatiseerd.”

Hoe zal het gegijzelden na hun vrijlating vergaan?

„Veel vrijgelaten gegijzelden hebben vermoedelijk helemaal geen behoefte aan een feestje. Ze hebben rust nodig, en hulpverlening. Ik zou zeggen: Omarm als familie de gegijzelden, vraag wat hún behoeften zijn.

Binnen de familie breekt in zulke omstandigheden nogal eens een moeilijke periode aan. Er kan tussen het thuisfront en de teruggekeerde gegijzelden verschil in beleving ontstaan. De gegijzelde kan zeggen: „Ik heb het heel zwaar gehad.” Terwijl de achterblijvers reageren: „Maar wij hebben het ook heel zwaar gehad.” Het kan lastig zijn om elkaar weer te vinden.

Vrijgelaten gijzelaars kunnen daarnaast ook worstelen met schuldgevoelens. Waarom heb ik de gijzeling overleefd en zijn andere gijzelaars gestorven, terwijl ik mezelf minder belangrijk vind dan de ander? Dat zijn ingewikkelde zaken.”

Kan de ene vrijgelaten gijzelaar redelijk snel zijn weg weer vinden en de andere met ernstige psychische problemen blijven kampen?

„Ja, veerkracht verschilt per persoon. Duidelijk lijkt me wel dat ze allemaal op een of andere manier voor de rest van hun leven beschadigd zijn. Als ik eerlijk ben, denk ik dat de meeste teruggekeerde gegijzelden er nooit meer helemaal bovenop komen. Iemands herstel hangt ook af van zijn omgeving. Heb je familie die je met raad en daad terzijde staat? Mag je als gegijzelde je frustratie en verdriet uiten?

Sommige mensen zetten hun trauma om in iets positiefs. Ik denk aan Holocaustoverlevende Edith Eger. Ze moest in vernietigingskamp Auschwitz dansen voor de nazi’s. In haar boek ”De Keuze” beschrijft ze dat ze zich geestelijk niet wil laten gijzelen door de nazi’s. Eger stelt: „Mijn oorlogstrauma krijgt me niet klein.” Ze besloot na de oorlog anderen te gaan helpen en levenslessen door te geven. Ook iemand als Ferry Zandvliet, die de ernstig traumatiserende terreuraanslag op het Parijse theater Bataclan in 2015 overleefde, staat er zo in.”

Recent nog toonde Hamas een video van een jonge, Israëlische gijzelaar. Israël ziet zo’n video als psychologische oorlogsvoering. Hoe ziet u dat?

„Hamas denkt goed over zoiets na. Het klinkt wat instrumenteel, maar zo’n video is voor de terreurorganisatie als het ware onderhandelingsmateriaal. Met video’s kan Hamas laten zien: we hebben jullie mensen levend in handen. Zo’n video maakte de publieke emoties in Israël groter. Dat kan ertoe leiden dat Israël minder hoge eisen stelt. Al moet je je wel afvragen of de Israëlische premier Netanyahu zich laat beïnvloeden door een video van Hamas.”

Het lijkt erop dat spoedig niet alleen de levende, maar ook de overleden gegijzelden naar Israël worden gebracht. Legt dat een schaduw over alles?

„Ja, iedere dode is er een te veel. Wel zal het voor nabestaanden ontzettend belangrijk zijn dat ze de lichamen van hun overleden geliefden terugkrijgen. Dat geeft helderheid. Dan kunnen ze afscheid nemen en rouwen.”