Ooit had ik tijdens mijn studie psychologie een vak over het fenomeen godsdienst. Dat ervoer ik toen als bedreigend, want godsdienst werd helemaal benaderd vanuit de psychologie. Religie zou goed voelen en met het oog daarop door mensen zijn bedacht.

Het jongste boek van psycholoog en theoloog prof. dr. Hanneke Schaap-Jonker laat zien dat geloof niet te reduceren valt tot psychologische processen. Tegelijkertijd is het op tal van thema’s wel te onderzoeken. In ”Goed voor de geest” laat ze zien ze welke verbanden er zoal zijn tussen geloof en psychologie. Daarbij helpt ze de lezer met het getal vijf. Bijvoorbeeld vijf mogelijke manieren waarop geloof en psyche zich tot elkaar verhouden. Of vijf theorieën van de godsdienstpsychologie. Of vijf aandachtspunten voor behandeling van problemen rond geloof en psyche.

Dat getal vijf houdt verband met het tienjarig bestaan van het Kennisinstituut Christelijke GGZ, waarvan prof. Schaap rector is. Dit boek is bedoeld om kennis te maken met haar vakgebied en beoogt de brede doelgroep van studenten, professionals in de ggz, pastores en alle overige geïnteresseerden.

Het boek bestaat uit korte hoofdstukjes die de lezer laten kennismaken met de wetenschap godsdienstpsychologie. De auteur verstaat de kunst om dingen toegankelijk in een notendop en helder uit te leggen. Als enige minpunt van het boek noem ik dat het zo beknopt is, overigens zonder vluchtig te zijn.

De lezer krijgt zicht op allerlei invalshoeken in zelfstandig te lezen hoofdstukjes. Een paar voorbeelden. Mentale problemen staan niet op zichzelf maar komen tot stand in interactie, dus de omgeving doet er veel toe. Bij tegenslagen kan geloof helpen om zin, steun en troost te geven. Ook kan een netwerk helpen om de veerkracht te vergroten door een luisterend oor te bieden. Prof. Schaap laat onder meer zien hoe godsbeelden doorwerken, hoe de eigen hechtingsgeschiedenis van invloed is, waarom het hebben van een religieuze ouder een beschermende factor tegen verslaving is.

Worsteling

De titel ”Goed voor de geest” laat zien dat geloof ertoe doet. Geloof geeft zingeving, maar kan ook een worsteling inhouden. Tussen geloofsworstelingen en mentale problemen bestaat een verband. Vooral worstelingen rond zingeving kunnen leiden tot een slechtere mentale gezondheid, evenals negatieve overtuigingen met betrekking tot God. Reden genoeg om geloof in de behandeling van psychische klachten te betrekken. Een stoornis heeft vaak impact op de geloofsbeleving. Dat is bijvoorbeeld bij depressie goed te zien. Als de depressie opklaart, nemen vaak ook de gevoelens van Godverlatenheid af, terwijl ervaringen van nabijheid en steun van God juist toenemen.

Merkbaar door het boek heen zijn de betrokkenheid en liefde van de auteur voor mensen die psychisch lijden. Daarbij komt mildheid naar voren. Prof. Schaap: „Als we de fout zijn ingegaan, schrijft de Bijbel niet voor dat we onszelf er ongenadig van langs geven. Gods genade komt tot ons in de weg van schuldbelijdenis en berouw, niet vanwege vernietigende zelfveroordeling of zelfafwijzing.”

Het boek kenmerkt zich door een positieve toonzetting, zoals bij het thema zorgdragen voor elkaar binnen de gemeente. Daarbij is prof. Schaap ook realistisch. Herstel betekent niet dat alle problemen over zijn, maar dat je op de een of andere manier hebt leren leven met je kwetsbaarheid of beperking. En daarbij zijn mensen te helpen.__

Goed voor de geest. Over geloof en psychologie, Hanneke Schaap-Jonker; uitg. KokBoekencentrum; 158 blz.; € 17,99