Stel, iemand met een depressie voelt zichzelf zo schuldig dat verzoening met God onmogelijk lijkt. „Is dat allemaal ziekte, of zien we de Heilige Geest aan het werk? En kan dat probleem met medicatie worden opgelost?” Die casus dropte Van Nieuw Amerongen donderdagavond aan het begin van haar lezing in een stampvolle kerkzaal met studenten.

Iemands psychologische en theologische zelfbeeld staan niet los van elkaar, hield ze de jongeren voor. Beide zijn mede ontstaan in de opvoeding. Ook speelt gebrokenheid op psychologisch terrein door op geloofsgebied. Daarom hebben mensen die beschadigd zijn door anderen soms moeite om God te vertrouwen en zichzelf geliefd te weten.

Zo vormt ook het besef van schuld en onwaardigheid een spanningsveld met zelfwaardering, stelt Van Nieuw Amerongen. „Is negatief denken over onszelf ook niet een beetje terecht?” Er is ook een andere kant, laat ze zien. „Jezus is de Heiland, gekomen om gebrokenheid te herstellen. Bij Hem genezing en heling te vinden.”

Zelfverloochening lijkt in de reguliere psychologie eveneens een problematisch begrip. „Mensen wordt geleerd niet over zich heen te laten lopen. Hoe zit dat dan met het toekeren van de andere wang? Moet ik dan die tweede mijl gaan of een grens aangeven?”

Toch gelooft de gezondheidswetenschapper dat je „vol zelfvertrouwen jezelf kunt verloochenen”. Een minderwaardigheidscomplex is immers niet wat Jezus bedoelt met jezelf opofferen. „Zelfverloochening is een actieve keuze om achter Christus aan te gaan. Dus niet achter een ander mens. Het betekent dan ook niet dat jij je alleen goed kunt voelen als je de goedkeuring van anderen hebt.”

Trots

„Mag je trots zijn?” peilt ze onder de studenten. Bijna alle handen gaan de lucht in: ja, dat mag. Van Nieuw Amerongen plaatst daar vraagtekens bij. De oplossing voor een lage eigenwaarde ligt volgens haar ook niet in het vormen van een eigen beeld. „Zoals we als moderne mensen zeggen: Kom op, laat je identiteit niet bepalen door wat een ander vindt, kijk eens wat je allemaal bereikt hebt.” Paulus gaat in 1 Korinthe 4:3-4 een stap verder als het gaat om zelfwaardering, stelt Van Nieuw Amerongen. „Hij geeft aan dat zijn ego is opgevuld. Als hij iets slechts of iets goeds doet, trekt hij daaruit geen grote conclusies voor zichzelf. Hij zegt niet: Wat ben ik geweldig, of: Wat doe ik het verkeerd. Maar: Wie mij beoordeelt is de Heere.” In dat laatste klinkt volgens de arts ook een waarschuwing door tegen het veroordelen van zowel jezelf als anderen.

Waarde

Ze citeert Tim Keller, die stelt dat een meerderwaardigheids- en minderwaardigheidscomplex ten diepste hetzelfde zijn. „Allebei zijn ze het gevolg van te ver opgeblazen worden. Alleen de laatste is al leeggelopen.” Toch noemt ze dit liever gebrokenheid dan zonde, antwoordt ze op de vraag van een student. „Mensen met een minderwaardigheidsgevoel hebben soms veel leed te verduren gekregen. Daar zit iets in van ons ik, ons arme ik, dat hunkert naar geliefd zijn. Dat is iets goeds.”

Essentieel is volgens Van Nieuw Amerongen dat je waarde nooit afhangt van je eigen kunnen, maar je waarde in Gods ogen. „Hij heeft je niet voor niets gemaakt; Hij wil niet dat iemand verloren gaat.”

Voor een realistisch zelfbeeld op zowel psychologisch als theologisch vlak hebben mensen anderen nodig, stelt ze. „Het pastoraat moet daarbij als het even kan een rol hebben, juist omdat theologie en psychologie elkaar zo sterk raken. Dat is niet voorbehouden aan manspersonen met een ambt. Vrouwen kunnen daarin een belangrijke rol spelen.”