Het was verbijsterend om te zien: hoe rondom de gebeurtenissen van 7 en 8 november binnen de kortste keren twee totaal tegengestelde verhalen ontstonden. Het ene verhaal sprak van een Jodenjacht, een pogrom, en van daders met een migratieachtergrond en een integratieprobleem. Het andere verhaal had het over agressieve Maccabisupporters, opstootjes en geweld rond een voetbalwedstrijd, verdriet en boosheid om Gaza, discriminatie van moslims.

De schok duurde een paar dagen. Daarna stelden de partijen zich als vanouds, volgens de vertrouwde scheidslijnen, tegenover elkaar op. De linkervleugel van het politieke spectrum bagatelliseerde, zocht psychologische verklaringen en sprak zich uit tegen racisme en moslimhaat. De rechtervleugel gebruikte grote woorden, wees naar bevolkingsgroepen met een migratieachtergrond en kondigde strenge maatregelen aan.

Een meerderheid in de politiek bleek het intussen eens over de achtergrond van de gewelddadigheden: een integratieprobleem. Uit VVD-hoek kwamen meteen ingrijpende voorstellen. Dubbele paspoorten afpakken. Toezicht houden op religieus onderwijs (waarbij ook zondagsscholen en catechisatiegroepen geraakt zouden worden). Grondig onderzoek doen naar de opvattingen van ”Nederlanders met een migratieachtergrond”.

Dat alles deed opnieuw veel stof opwaaien. De voorstellen zouden stigmatiserend, discriminerend, bedreigend en racistisch zijn. En ze raakten uiteindelijk ook andere religieuze groepen.

Geen wonder dat menig christen(politicus) na aanvankelijk grote woorden wat terugkrabbelt. Meer toezicht op moskeeën en Koranscholen is misschien wel gewenst, maar niet los verkrijgbaar. Het betekent immers ook: meer toezicht op zondagsscholen en in catechisatielokalen. En dat willen we niet. Dat raakt onze vrijheid van godsdienst, van onderwijs, van vergadering.

De situatie doet denken aan de periode kort na de Nederlandse Opstand. Koste wat kost hadden zestiende-eeuwse vorsten geprobeerd om de eenheid van religie in hun rijk te handhaven, en dat was niet gelukt. De inquisitie had slechts tot verbittering en rebellie geleid. De nieuwe bestuurders zaten, na de Opstand, met verschillende bevolkingsgroepen die het vurig oneens waren en tóch op een of andere manier vreedzaam moesten zien samen te leven. De oplossing die ze kozen was die van een ”bevoorrechte religie” in combinatie met ”vrijheid van geweten”. Iedereen mocht denken wat hij of zij wilde, maar alleen de gereformeerde religie was toonaangevend in het openbare leven.

Ergens lijkt dat op wat Yeşilgöz wil: iedereen mag achter de voordeur geloven wat hij of zij wil, maar er is maar één levensbeschouwing die buitenshuis als norm geldt: de seculiere, met haar waarden van individuele vrijheid en gelijkheid. Overigens gaat ze daarbij uit van de naïeve gedachte dat een seculiere levensovertuiging neutraal is, zonder te beseffen dat zo’n levensbeschouwing evengoed de trekken van een (onverdraagzame) religie kan vertonen.

Christelijke politici lijken intussen eerder terug te vallen op het verzuilde model van de twintigste eeuw. Dat model heeft langdurig goed gewerkt: verschillende groepen met verschillende levensovertuigingen konden naast elkaar bestaan omdat hun leiders tot op zekere hoogte wél met elkaar konden praten en in elk geval samen konden besturen. Omdat er ondanks alle verschillen sprake was van een gedeelde moraal.

Maar juist dat laatste lijkt in onze huidige tijd het probleem. Hoe kun je alle opvattingen en overtuigingen gelijke rechten geven en naast elkaar laten bestaan, als ze met elkaar in conflict zijn? Als verschillende groepen zelfs niet tot overeenstemming kunnen komen over feiten, met alle alternatieve versies van gebeurtenissen die op internet rondgaan? Als iedereen alleen zijn eigen verhaal tegen dat van de ander in kan schreeuwen?

Dat los je niet op met „meer onderwijs over Nederlandse normen en waarden” of „meer Holocausteducatie”, zoals verschillende partijen willen. Allereerst omdat het nogal wat uitmaakt waar het geld precies heengaat, wie er voor de klas staat en welke lessen er uit het verleden getrokken worden.

In het Nieuw Israëlietisch Weekblad viel bijvoorbeeld te lezen dat de stichting Na de oorlog (die het onderwijs met gastlessen over de Holocaust ondersteunt) ineens geen subsidie meer krijgt van het ministerie van OCW. De 2 ton die voor de ondersteuning van leraren bij lessen over antisemitisme beschikbaar is, gaat nu naar Fawaka. Dat is een stichting voor ”inclusief wereldburgerschap” die tegenwicht wil bieden tegen de ”blanke, Eurocentrische blik” op de geschiedenis.

Hoe lopen de geldstromen precies? Wélke normen en waarden worden er met de subsidies overgedragen? Dat is de kernvraag. Ook al leidt dat tot verwijten van racisme en discriminatie en botst dat met het pluriforme denken, we zullen het moeten hebben over wat waar is, wat goed of slecht is. En waarom we in Europa het volste recht hebben op een Europese blik op de geschiedenis. Niet elke moraal is evenveel waard.

Blijft staan dat je iemands levensovertuiging niet zomaar kunt bijsturen. Natuurlijk kun je proberen om invloed uit te oefenen door vorming, onderwijs. Het is terecht dat daar geld voor beschikbaar is, en het werkt goed als je elkaar (enigszins) vertrouwt. Maar als je elkaar níét vertrouwt, werkt het averechts. Je krijgt andersdenkenden niet overtuigd door steeds dwingender uit te leggen wat ze moeten vinden, als ze dat nu eenmaal níét vinden.

In zo’n situatie rest slechts: terugvallen op de Nederlandse wet en streng optreden als die wet overtreden wordt. Als mensen haat prediken of geweld gebruiken bijvoorbeeld. Niet allereerst de ideeën, maar allereerst het gedrag bijsturen, duidelijk en consequent. Alleen zo laat je zien wat de vrijheid van geweten waard is.

De auteur is schrijver en journalist.