Vrije energie: technische fata morgana of toekomst?
De column ”Kunnen we minder afhankelijk worden van energiemaatschappijen?” (RD 20-3) deed mijn technische wenkbrauwen fronsen. Vrije energie, zo luidt het verhaal, zou het energieprobleem weleens kunnen oplossen. Maar waarop berust deze hypothese?
Ieder vak heeft zijn specifieke kennisgebieden. Zo heeft een energieadviseur kennis van energie, thermodynamica, duurzame energie en energiebesparing. Zijn specialisme is gebaseerd op kennis van de vakgebieden werktuigbouwkunde, elektrotechniek en een snufje bouwfysica.
Warmte stroomt van nature van warme naar koude gebieden, maar nooit spontaan van koud naar warm
In de column die Jan Zijderveld in zijn rol als energieadviseur schrijft, worden mijns inziens twee zaken door elkaar gehaald en dat schept verwarring voor minder deskundige lezers. Vrije energie wordt geïntroduceerd als iets wat „vrij in de natuur voorkomt”, zoals zonne- en windenergie. Hoe wonderlijk de verschijnselen (zon)licht en wind ook zijn, fysisch gezien is het volkomen verklaarbaar dat we daaruit energie kunnen winnen. En deze bronnen zijn inderdaad natuurlijk, schoon en (vrijwel) onuitputtelijk.
Andere belevingswereld
In de sprong naar de ”vrije energie”, die onder anderen door Karsten van Asdonk in zijn boek ”Energie in overvloed” wordt uitgewerkt, komt Zijderveld los van de werkelijkheid. Enig onderzoek hiernaar, bijvoorbeeld op de site Vrije energie - Nieuwe Samenleving, laat zien dat daarmee heel andere zaken worden gepropageerd. Woorden als ”alles staat in verbinding met elkaar”, ”ieder mens heeft een sterke scheppingskracht”, ”resonantie met het ether-energieveld” en ”energie van het absolute vacuüm” ademen een heel andere, meer filosofische en religieuze belevingswereld. Het zijn veelal zaken waarvan gezegd wordt dat ze door de gevestigde wetenschap betwist worden. Nu heeft de wetenschap niet het laatste woord, maar we hebben ons wel rekenschap te geven van (technische) kennis die algemeen aanvaard wordt.
Energie kan niet verloren gaan en kan niet uit het ”niets” ontstaan
In de column komt de inhoudelijke onderbouwing van het begrip ”vrije energie” niet uit de verf. Nikolai Tesla was inderdaad een briljante ingenieur en uitvinder. Tot op de dag van vandaag hebben we veel aan hem te danken. De hedendaagse elektrotechnici maken dagelijks gebruik van zijn uitvindingen. Dat laat onverlet dat ook Tesla het weleens bij het verkeerde eind gehad kan hebben. En de verwijzing naar een soort ”perpetuum mobile”, zoals gepresenteerd door de Turkse uitvinder Muammer Yildriz, wint door de hint naar een complottheorie niet aan geloofwaardigheid. Ik moest denken aan een verhaaltje uit mijn jeugd (jaren 70): het is allang mogelijk dat auto’s rijden op waterstof, maar het bekende oliebedrijf met het gele schelplogo houdt dit tegen.
Twee hoofdwetten
Nu naar de inhoud. In het vakgebied van een energieadviseur spelen de eerste en de tweede wet van de thermodynamica een belangrijke rol. Deze wetmatigheden zijn lang geleden ”ontdekt” en ze zijn niet omstreden. Zie bijvoorbeeld ”Eerste wet van de thermodynamica” (Wikipedia) en ”Tweede wet van de thermodynamica” (Wikipedia). De eerste hoofdwet van de thermodynamica zegt, vrij vertaald: Energie kan niet verloren gaan en kan niet uit het ”niets” ontstaan. In de spreektaal wordt dit wel de ”wet van behoud van energie” genoemd. Er kunnen alleen omzettingen van energie plaatsvinden. De tweede hoofdwet, eveneens vrij vertaald, zegt: Warmte stroomt van nature van warme naar koude gebieden, maar nooit spontaan van koud naar warm. En: Arbeid kan wel volledig in warmte worden omgezet, maar warmte kan nooit volledig in arbeid worden omgezet. Iedere omzetting gaat gepaard met verliezen.
De tweede hoofdwet is de reden dat het ”perpetuum mobile” (altijd voortdurende beweging) van de ”tweede soort” (een omzetting zonder verliezen) niet kan bestaan, omdat er altijd verliezen zijn. En de eerste hoofdwet stelt dat het perpetuum mobile van de ”eerste soort” (energie die uit het niets ontstaat) niet mogelijk is.
Sprookje
Zou het een samenloop van omstandigheden zijn dat RD-columnist Ries van Maldegem op 21 maart de column ”Technische sprookjes” schreef? Deze eindigde niet zo aangenaam: „Ze geloofden in een sprookje, vluchtend naar een Land van Nooit, en ze leefden nog lang en ongelukkig.”
De auteur is oud-directeur van BlueTerra Energy Experts en senior energieadviseur.
