De sterrenhemel is geen nacht en zelfs geen uur hetzelfde. Sterren en planeten komen op en gaan onder, net als de zon overdag. De eigen beweging van maan en planeten maakt het nog ingewikkelder. Een sterrenkaart voor elk uur en elk seizoen is dus geen overbodige luxe.

Wie een beetje met zijn tijd meegaat, gebruikt een app op de smartphone, die je als een soort routekaart het heelal door loodst. Samen met een dagelijkse berichtenservice hoef je als liefhebber niets te missen.

Desondanks verschijnen er elk jaar twee papieren gidsen die sterrenliefhebbers van nacht tot nacht bij de hand nemen, wijzen op bijzondere verschijnselen en overzichtskaarten en detailkaartjes bieden.

”Jaarboek sterrenkunde 2025”, van publicist Govert Schilling, en ”Sterren & planeten 2025”, van onder andere amateursterrenkundige Erwin van Ballegoij, zijn grotendeels gelijk van opzet. Na een inleiding met wat basisregels en de hoogtepunten van komend jaar, volgt per maand een grote sterrenkaart die de situatie aan de avond- en nachthemel in zijn totaliteit duidelijk maakt. Daarnaast wordt een aantal opvallende zaken uitgelicht.

Schillings gids is het laagdrempeligst. Dat maakt hem prima geschikt voor de echte beginneling. ”Sterren & Planeten 2025” richt zich ook op amateurs die beschikken over een verrekijker of kleine telescoop. De schrijvers gebruiken net wat meer jargon, maar deze termen worden wel uitgelegd.

Gedeeltelijke zonsverduistering

Sterrenliefhebbers zien een jaar tegemoet met mooie hoogtepunten. Zo is er een gedeeltelijke zonsverduistering, zijn er twee maansverduisteringen, bedekt de maan de planeten Saturnus en Venus en naderen sommige planeten elkaar tot op korte afstand. Je kunt daarbij je schouders ophalen, maar persoonlijk vind ik het altijd een mooie ervaring om een aantal avonden achtereen twee planeten steeds dichter naar elkaar toe te zien ‘kruipen’.

Een papieren gids waarin je alles overzichtelijk bij elkaar hebt en die je er eenvoudig even bij pakt of mee naar buiten neemt, is een goed startpunt voor een mooi waarneemjaar. Wie goedkoop uit wil zijn, kan zich evengoed behelpen met websites, die soortgelijke of zelfs meer informatie gratis aanbieden. Govert Schilling levert op zijn website allesoversterrenkunde.nl dezelfde informatie aan als in zijn gids. Je kunt ook dagelijks een nieuwsbrief in je mailbox krijgen, waarin hij ook aandacht geeft aan actuele zaken.

Wie echt alles wil weten, kan beter hemel.waarnemen.com in de gaten houden. Het aantal verwijzingen naar bijzondere objecten aan de hemel kan zomaar oplopen tot vijf per dag, terwijl andere informatiebronnen daar soms in een week tijd nog niet aan komen. Een beginneling zal algauw door de bomen het bos niet meer zien, maar dat verandert vanzelf als je meer en meer met de sterrenhemel vertrouwd raakt. Lastige termen worden uitgelegd of verduidelijkt met animaties en ook de zichtbaarheid van het ruimtestation ISS komt aan bod.

Iets minder uitgebreid, maar wel toegankelijker van opzet en met duidelijker uitleg is meteo-maarssen.nl. Deze website van weerstation Meteo Maarssen in Maarssenbroek is al jarenlang een stabiele factor in het ruime aanbod.

Spieken

De overvloed aan informatie op het web werpt de vraag op hoelang het nog rendabel is om papieren gidsen en sterrenkaarten uit te geven. Nieuwe generaties zullen eerder een gebruiksvriendelijke app op de telefoon installeren. Die zijn bij tientallen beschikbaar in de Play Store. Sky Map bijvoorbeeld, voorheen eigendom van Google, is een gratis variant waarmee je eenvoudig tal van objecten aan de sterrenhemel kunt vinden. Het enige wat je hoeft te doen, is je telefoon op de sterrenhemel richten en eventueel inzoomen. Het sterrenkaartje op het beeldscherm geeft precies weer wat er te zien is. Tot op de minuut nauwkeurig wijst hij de plaats van sterren, nevels en de actuele plaats van zon, maan en planeten aan.

Dat lijkt handig en dat is het ook, maar gezien door de ogen van iemand die zich tientallen jaren geleden als kind met een papieren sterrenkaartje de sterrenhemel stapje voor stapje eigen maakte, heeft het toch een bijsmaak. Alsof je puzzels in een puzzelboekje oplost en continu achterin bij de antwoorden spiekt, in plaats van zelf de hersenen te laten kraken.

Gevoel

Dat gebruiksgemak heeft ook nadelen, want het zal lang duren voor je echt gevoel krijgt bij de sterrenhemel. Het gevaar ligt op de loer dat je wel een lastig vindbare sterrenhoop kunt afvinken, maar geen idee hebt in welke windrichting je kijkt, of in welk sterrenbeeld hij staat.

Tegelijkertijd is en blijft zo’n app een nuttig hulpmiddel. Bijvoorbeeld om de planeet Mercurius te spotten, die op zich best helder is, maar nooit hoog aan de hemel staat en alleen bij schemer te zien is. Weet je exact de plaats van deze planeet, dan is hij een stuk makkelijker te vinden. Idealiter blijven app en papieren gids dus gewoon naast elkaar bestaan.

Jaarboek sterrenkunde 2025, Govert Schilling; Fontaine uitgevers; 64 blz.; € 18,99
Sterren & Planeten 2025, Erwin van Ballegoij, Roy Keeris en Edwin Mathlener; uitg. Stip Media; 64 blz.; € 16,95

Websites
Allesoversterrenkunde.nl
Meteo-maarssen.nl 
Hemel.waarnemen.com