Het was een naar, pijnlijk en verdrietig bericht. Over meisjes en vrouwen in Sudan die nergens veilig zijn. Die net zo lang verkracht worden door de vijand tot ze zwanger raken. Die vanwege deze gruwelijkheden een eind aan hun leven maken. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar als ik zoiets lees, raakt dat me diep, voel ik me machteloos en ook boos. „Heer, ontferm U”, is het gebed dat overblijft.
Dit bericht was niet het enige. Een boek over vrouwen die misbruikt waren door nonnen was eveneens treurig. Machogedrag bij Amerikaanse evangelicals waarbij vrouwen geacht worden hun mannen dienstbaar te zijn, vooral met seks, landde op dezelfde laag. Wat kunnen mensen elkaar onderdrukken en pijn doen. Hoe schrijnend is onrecht.
Het bovenstaande liet me ook anders kijken. Soms kan ik moeilijk doen over dingen waarvan ik vind dat ze beter kunnen, of eigenlijk, waarvan ik denk dat anderen ze beter kunnen doen. Groot leed relativeert dan, het helpt hoofd- en bijzaken scherper te onderscheiden. Belangrijke kanttekening: deze column is niet bedoeld om ander leed te bagatelliseren en te suggereren dat dit in het niet valt bij dat van mensen in oorlogsgebied bijvoorbeeld. Het ene lijden kun je niet tegen het andere wegstrepen en lijden vraagt altijd om erkenning. Maar gezeur en gemopper is van een andere orde. Daarbij kan het heel heilzaam zijn om anders te kijken.
Anders kijken spreekt niet vanzelf. Als mensen zijn wij in onszelf gekromde wezens, zei Luther al. Gefocust op onszelf, op wat wij graag willen en waarop we recht denken te hebben, op tekort en verkeerd. Bekering breekt ons gekromde bestaan open, hervormt ons en zet ons rechtop, leert ons kijken met Gods ogen en boven alles Gods Koninkrijk en Zijn gerechtigheid te zoeken. Daarbij blijft gelden dat we leven buiten het paradijs, in een gebroken wereld vol leed, onrecht en gebrokenheid, waarin mensen bepaalde dingen absoluut anders moeten doen.
En toch. Toch is er ook schoonheid en goedheid in deze wereld. Steeds opnieuw mag je dat opmerken en daar God dankbaar voor zijn, vaak dwars door onvolmaaktheid heen. Dankdag helpt daarbij: anders kijken, zegeningen opmerken, je dankbaar richten op God als de Gever van al het goede. Dankbaarheid oefenen is in de psychologie zelfs een belangrijke oefening: dagelijks drie dingen opmerken waarvoor je dankbaar mag zijn, leert je anders te kijken naar jezelf en je eigen bestaan. Ook hier een kanttekening: niet voor iedereen is dit een goed idee. Soms is psychisch lijden zo intens dat eerst iets anders nodig is.
Anders kijken is een essentiële dimensie van psychotherapie. Angst en somberheid brengen blikversmalling met zich mee, een focus op het negatieve. Zelfveroordeling, in jezelf kruipen vanwege schaamte en je afsluiten voor anderen, voor verleden en toekomst, kunnen het gevolg zijn. In therapie oefen je een bredere blik en krijg je zicht op een groter geheel: de pijn in het hier en nu heeft te maken met verdriet of onrecht eerder in je leven. Je klachten en problemen zeggen niet alleen iets over jou, maar ook over je omgeving, over een heel netwerk aan interacties waarin je betrokken bent. En nee, je bent niet de enige, er zijn lotgenoten en je bent niet gek. Dat je therapeut anders naar je kijkt dan je verwacht, met mildheid en aanvaarding, is hierbij cruciaal. Uiteraard geldt dit niet alleen binnen een hulpverleningsrelatie. We kunnen niet zonder elkaars liefdevolle en genadige blik, zeker niet wanneer we ervaringen met het tegendeel hebben.
Anders kijken doet iets met je. Het brengt ruimte en geeft ontspanning. Het leidt je terug naar wat echt belangrijk is. Ook in de liturgie gebeurt dat: „Eer aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Zoals het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.” Dit Klein Gloria tilt je uit boven je eigen bestaan en verbindt je met verleden en toekomst. Om je dagelijks in te oefenen.
De auteur is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Kicg), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
