Het lag al in de oudpapierkliko. Niets mee te beginnen voor deze column. Wat voor opbouwends zou er zijn aan zo’n boek vol leegte en absurditeit?
Toen zag ik in het RDMagazine het interview met Jan Siebelink. Dezelfde gedachte die mij naar de kliko gebracht had, kwam weer bij me op: wat is er opbouwend aan een interview met zo iemand in het Reformatorisch Dagblad, waarvan je toch verwacht dat het enige geestelijke leiding geeft? Wat beweegt de redactie er toe om aan hem stem te geven in het Magazine? Ik besloot om de handschoen op te pakken en viste het boek weer uit de kliko.
”Joe Speedboot” is deze maand gratis af te halen bij alle openbare bibliotheken in het kader van de actie Heel Nederland Leest. Een lovenswaardig initiatief! De ontlezing is groot en alles wat kan helpen om Nederland weer aan het lezen te krijgen is meegenomen. Tot 2023 heette de jaarlijkse actie Nederland Leest. Blijkbaar zijn de ambities opgeschroefd, blijkens de toevoeging van het woordje ”Heel” (al zat dat natuurlijk impliciet al in de oude titel). De auteur van het gratis boek is Tommy Wieringa , die al verschillende literaire prijzen gewonnen heeft. Onder de auteurs van wie eerder gratis boeken weggegeven zijn, vinden we namen als Maarten ’t Hart en Jan Wolkers. Siebelink zou in dat rijtje niet misstaan hebben. Wie weet is een van zijn boeken kandidaat voor een komend jaar.
Absurd
Wat Siebelink en Wieringa gemeen hebben is de behoefte om zich te verhouden tot het christelijk geloof. Siebelink is christelijk opgevoed en heeft zich ervan afgekeerd. Wieringa heeft op een rooms-katholieke jongensschool gezeten, schrijft het liefst in kloosters en leest zijn kinderen Bijbelverhalen voor omdat die hem fascineren. Al zijn boeken bevatten nogal wat verwijzingen naar de Bijbel. Als hij in Joe Speedboot een hoofdstuk over een succesvolle poging van Joe om een zelfgebouwd vliegtuig te laten opstijgen afsluit met de zin „Nu was niets meer onmogelijk voor hem”, doet dit denken aan dezelfde woorden die de Heere God spreekt ten aanzien van de mensen die de toren van Babel bouwen (Genesis 11:6). Als de eigenlijke naam van Joe Speedboot Achiel Stephaan Ratzinger blijkt te zijn, wat Fransje en zijn vriendin PJ (Picolien Jane) ontdekken door stiekem in zijn paspoort te kijken, begint Wieringa het volgende hoofdstuk met maar liefst zes naamswijzigingen in de Bijbel (Abram, Saraï, Simon, Jakobus en Johannes, Saulus en de nieuwe naam in Openbaring). Hij kent zijn Bijbelse zaakjes dus terdege.
Het trieste van het boek Joe Speedboot is dat het leven getekend wordt als vol van teleurstellingen. De verteller, een zekere Fransje Hermans, is zwaar gehandicapt geraakt toen hij overreden is door een landbouwwerktuig op een moment dat hij in het gras lag te slapen. Door een soortgelijke absurditeit verliest hij later een vriend: Engel is overleden doordat een hond op zijn hoofd is gevallen. Dit tekent hoe absurd en volstrekt zinloos het leven is, zoals Fransje dat bij tijden ervaart . Hij kan na het ongeval alleen nog een arm gebruiken. Fransje wordt geïnspireerd door een boek over samoerai, Japanse strijders, van wie gezegd wordt dat ze twee wapens hebben: de pen en het zwaard. Fransje gebruikt eerst de pen. Hij schrijft dagboeken die door PJ erg gewaardeerd worden. Maar die waardering leidt niet tot een relatie, want PJ heeft behalve met Fransje seksuele gemeenschap met allerlei anderen. Dan volgt hij de weg van het zwaard. Hij oefent zijn overgebleven arm zo dat hij wedstrijden armpje drukken wint. Maar als hij tegenover de ultieme tegenstander komt te staan, breekt een bot in zijn arm en verliest hij zo zijn zwaard.
Steeds in het verhaal worden Bijbelse noties genoemd, maar nooit in serieuze zin. Het zijn slechts curieuze verschijnselen die alleen doen glimlachen. Maar ondertussen ontwikkelt het leven zich tot één grote teleurstelling. Aanvankelijk is Fransje gefascineerd door Joe Speedboot, een braniejongen die nieuw in het dorp is komen wonen en hem helpt om zijn arm te ontwikkelen en wedstrijden te winnen. Maar als de ware naam van Joe Speedboot bekend is, valt de betovering weg. Joe verdwijnt ook uit het gezicht tijdens een autorally in de woestijn. Van een echte worsteling met het geloof is eigenlijk niet eens sprake. Daarin verschilt Wieringa van Siebelink, die volgens het interview in RDMagazine vanaf zijn jeugd af wordt beziggehouden door de vraag of God bestaat en of er een laatste oordeel komt. Voor Wieringa is het christelijk geloof interessant, zoals Joe Speedboot voor Fransje. Maar je hebt er niets aan als het erop aan komt.
Confrontatie
Hoe opbouwend is het om deze column te vullen met een beschouwing over een boek waar de leegte van afstraalt en dat bovendien flink ontsierd wordt door enkele expliciete seksuele passages? De redactie van het RDMagazine heeft waarschijnlijk het interview met Siebelink opgenomen omdat het ons confronteert met een wereld die totaal anders is dan onze reformatorische, maar wel de wereld is waarin wij leven. Dit is hoe buitenstaanders aankijken tegen het christelijk geloof en de Bijbel. Bij tijden wel interessant, maar totaal niet relevant. En ondertussen stelt het leven teleur. Alles waar Fransje enig vertrouwen in heeft opgebouwd, laat het uiteindelijk afweten.
Ik las een recensie waarin als thema van het boek gegeven werd: ”het ontvluchten van de werkelijkheid”. Niet eenvoudig om het Woord dat wij voor de wereld hebben in die werkelijkheid te laten landen. Wieringa weet immers al van de hoed en van de rand als het gaat om de Bijbel. Het is toch wat als je zo bekend bent met de weg naar het Leven en die niet bewandelt! Het enige wat nog impact kan hebben, is ons persoonlijk getuigenis over een leven dat zin en betekenis heeft, samen met veel gebed voor de Siebelinks en Wieringa’s.
De auteur is hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit Delft.
