DENK-leider Stephan van Baarle leest in het regeerprogramma een „agenda van wantrouwen”, zegt hij voor de camera van de NOS. „Het regeerprogramma toont aan dat dit een extreemrechts en asociaal kabinet is.” Mensen in Nederland krijgen er volgens hem te weinig bij, en de armoede blijft in stand, terwijl het kabinet volgens Van Baarle het grootkapitaal spekt.

„Alles wat maar een beetje anders is, wordt door dit kabinet gewantrouwd”, zegt hij. Hij spreekt van „snoeiharde, bikkelharde maatregelen” tegen vluchtelingen, en noemt PVV-minister Marjolein Faber een „asieldictator” omdat zij het parlement passeert voor haar crisiswet. Van Baarle wijst ook de voorstellen die volgens hem specifiek gericht zijn op moslims, zoals de voorgenomen regulering van de gebedsoproep.

Al met al moet het kabinet wat de DENK-voorman betreft „zo snel mogelijk weg”.

BBB-vicepremier Mona Keijzer is trots op de mestplannen die haar partijgenoot Femke Wiersma vrijdagmiddag bekendmaakte, zegt zij tegenover de NOS. Op die plannen is veel kritiek gekomen, onder meer vanuit boerenorganisaties en oppositiepartijen. Ook BBB-leider Caroline van der Plas zei dat ze „baalde” van maatregelen die donderdag uitlekten.

Volgens Keijzer staat Wiersma als minister voor de boeren. Ook prijst ze Wiersma voor inzet op innovaties waardoor mest makkelijker verhandeld kan worden, en voor het kleiner maken van bufferstroken nabij natuur. Daardoor kan er meer mest uitgereden worden. Volgens Keijzer zijn de plannen „met ongelooflijk veel deskundigheid” tot stand gekomen.

Van der Plas sprak donderdag vooral haar ongenoegen uit over het afromen van dierrechten. Als een boer die verhandelt, gaat er 30 procent vanaf. Daardoor krimpt op termijn de veestapel. Keijzer herhaalt niet dezelfde onvrede als die van haar partijleider.

Door de maatregelen moet een mestcrisis uitblijven. Boeren dreigen failliet te gaan, omdat zij minder mest mogen uitrijden dan eerder. Overtollige mest moeten zij afvoeren tegen vaak hoge kosten. Eerder gold er nog een uitzondering voor het uitrijden van mest voor Nederlandse boeren, maar die is vervallen vanwege de slechte waterkwaliteit in Nederland.

De plannen van Wiersma lijken sterk op die van haar voorganger Piet Adema. De Raad van State was van die plannen al niet overtuigd dat ze voldoende zouden helpen. Als het niet lukt om de mestproductie voldoende te verminderen, dan dreigt mogelijk een ‘generieke korting’. Dat betekent dat alle boeren een deel van hun dierrechten moeten inleveren, en in de praktijk dus moeten krimpen.

Het CDA mist in het regeerprogramma van het kabinet een visie voor de lange termijn en aandacht „voor wat samenleven mooi maakt”, zegt politiek leider Henri Bontenbal. Het kabinet maakt volgens hem niet duidelijk waar het heen moet met bijvoorbeeld het onderwijs en de zorg.

Bontenbal verwelkomt wel de plannen en investeringen op het gebied van wonen, veiligheid en defensie, maar vindt tegelijkertijd dat „nogal wat zaken” op de lange baan worden geschoven. „Er worden alleen plannen en actieagenda’s aangekondigd.”

Daarnaast mist het CDA aandacht voor het belang van bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, het verenigingsleven en mantelzorg. Ook het schrappen van de maatschappelijke diensttijd zit de christendemocraten nog altijd dwars. Bontenbal constateert ook dat gemeenten te weinig geld krijgen om de rol te kunnen spelen die hen is toebedacht op het gebied van wonen, bestaanszekerheid, gezondheid en leefbare wijken.

Ook ten aanzien van Europa heeft het kabinet „geen coherent verhaal”, zegt Bontenbal. „Je kunt niet enerzijds veel vragen van Europa (landbouw, migratie) en tegelijkertijd ruzie met Europa maken (opt-out, vermindering afdracht). Het is een van tweeën.”

Het regeerprogramma van het kabinet-Schoof stemt SP-leider Jimmy Dijk weinig vrolijk. Volgens hem worden door de plannen de rijken rijker en zal de tweedeling in de maatschappij alleen maar groeien. „Dit kabinet is een monsterverbond van rechts en het grote geld”, oordeelt hij.

Dijk ziet „geen visie”, maar wel „keiharde bezuinigingen” en het „pamperen van aandeelhouders en vastgoedbezitters” in het regeerprogramma. Hij roept maatschappelijke organisaties en vakbonden op om samen op te trekken tegen de plannen van het kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB.

Er staat niks in het regeerakkoord waar Partij voor de Dieren-leider Esther Ouwehand blij van wordt. „Nee, ik ben dat niet tegengekomen”, zegt zij tegen de NOS. Dat had ze ook niet verwacht, aldus Ouwehand. Ze wijst naar het ministerie van Landbouw, dat met twee BBB-bewindspersonen volgens haar „in handen van de agro-industrie” is. „Dan weet je dat de natuur in de stront kan zakken, en de boeren ook.”

De plannen van het kabinet-Schoof „maken de problemen in het land alleen maar groter”, aldus de politica. Mensen worden volgens haar tegen elkaar opgezet en burgerlijke vrijheden worden aangetast met de voorstellen in het programma. Het kabinet stelt bovendien de verkeerde prioriteiten, vindt Ouwehand. Het heeft „wel geld voor de grote vervuilers”, terwijl gewone mensen nog steeds met hoge kosten te maken hebben.

De PvdD-voorvrouw is „meer dan klaar” om oppositie te voeren tegen het beleid van het kabinet, dat zij „radicaal rechts” noemt.

VNO-NCW en MKB-Nederland zien dat het regeerakkoord in lijn ligt met het in mei gepresenteerde hoofdlijnenakkoord. De ondernemersorganisaties constateren dat positieve punten verder zijn uitgewerkt, zoals het verbeteren van het ondernemingsklimaat. Toch zijn er ook „grote zorgen”, bijvoorbeeld over forse bezuinigingen op kennis en innovatie.

Het kabinet noemt kennis en innovatie in het programma „de motor van onze samenleving”, maar stelt tegelijkertijd dat er bezuinigd moet worden. Dat is niet het enige punt waarover de ondernemersorganisaties bezorgd zijn. Ook de oplossingen voor grote problemen, zoals de stikstofcrisis, zijn volgens VNO-NCW en MKB-Nederland nog weinig concreet.

Daartegenover staan kabinetsplannen om de krapte op de arbeidsmarkt aan te pakken, waar de organisaties wel positief over zijn. Ook wil het kabinet meer fysieke ruimte creëren voor bedrijven.

„Het is nu van belang dat de focus gaat op de verdere uitwerking en uitvoering van de kabinetsplannen”, stellen VNO-NCW en MKB-Nederland, die naar eigen zeggen graag ingaan „op de uitgestoken hand van het kabinet naar het maatschappelijk middenveld om hier gezamenlijk aan te werken”.

Het regeerprogramma zit volgens VVD-leider Dilan Yeşilgöz „vol VVD-plannen”. Ze is blij met de voorstellen die ertoe moeten leiden dat mensen die werken meer geld overhouden in de portemonnee, en denkt dat het programma Nederland veiliger maakt. „Topplannen waar onze bewindspersonen volop mee aan de slag zijn”, aldus de politica.

„Hiermee leveren we voor alle Nederlanders die meedoen, hard werken of gewerkt hebben”, zegt de VVD-voorvrouw. „De mensen voor wie wij als VVD in de politiek zitten.”

Yeşilgöz is blij dat het kabinet Oekraïne blijft steunen en er geld gaat naar militairen. Ondernemers krijgen meer ruimte. Het kabinet draait „linkse belastingverhogingen” terug, wat de lasten voor bedrijven verlaagt. Overigens zat haar VVD ook de afgelopen veertien jaar in het kabinet.

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie ziet positieve dingen in het regeerakkoord, maar vindt dat het kabinet-Schoof op één punt verzaakt. Ze vindt dat er te weinig aandacht is voor solidariteit in de samenleving.

Ze is blij dat het kabinet in zijn plannen inzet op betaalbare woningen, schuldvermindering, klimaat en de aanpak van antisemitisme, laat ze in een verklaring weten. „Toch is het ontmoedigen van verantwoordelijkheid voor de samenleving een grote misser in dit regeerprogramma”, aldus Bikker.

De ChristenUnie wil om die saamhorigheid te bevorderen de giftenaftrek en de maatschappelijke diensttijd behouden. Verder vindt Bikker dat het kabinet te weinig oog heeft voor de toekomst van de kinderen en een rechtvaardige overheid. Ook het migratiebeleid van minister Marjolein Faber ziet Bikker niet zitten.

COA heeft zorgen over asielbeslisstop en intrekken Spreidingswet

De voornemens van het kabinet om de Spreidingswet in te trekken en een zogenoemde asielbeslisstop in te voeren, baren het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) „grote zorgen”, laat de uitvoeringsorganisatie vrijdag weten in reactie op het gepresenteerde regeerprogramma. „Als de asielinstroom niet gelijktijdig daalt, is het risico groot dat er onvoldoende opvanglocaties zijn. Op korte termijn zal de asielopvang voor onze bewoners hierdoor eerder verslechteren dan verbeteren”, stelt de organisatie.

De asielbeslisstop is het voornemen van het kabinet om de behandeling van asielaanvragen op te schorten. De bedoeling is dat dit onderdeel wordt van een tijdelijke asielcrisiswet, die maximaal twee jaar moet gelden.

Het COA zou liever zien dat het kabinet werk maakt van „voldoende structurele opvangplekken verdeeld over het land”, zodat de „peperdure noodopvang afgebouwd kan worden”. Volgens het COA kunnen daarmee vele miljoenen euro’s worden bespaard.

„Alles wat ervoor zorgt dat asielzoekers en statushouders nog langer in de opvang moeten verblijven - nu gemiddeld 2 jaar -, helpt het opvangprobleem niet. Bij de uitwerking van de plannen voor bijvoorbeeld het afschaffen van de huisvestingsvoorrangsregeling voor statushouders, de asielbeslisstop en invoering van het tweestatusstelsel moet daar goed naar gekeken worden”, stelt de organisatie.

Het COA is positief over plannen om in te zetten op „betere arbeidsparticipatie van nieuwkomers. Zij kunnen helpen de arbeidstekorten van nu en in de toekomst te verminderen. Daarnaast is werken goed voor hun welzijn en integratie en voor de leefbaarheid in en rondom opvanglocaties.” Ook het voornemen om te zorgen voor een veilige opvang wordt positief ontvangen door het COA.

VluchtelingenWerk heeft ‘ernstige zorgen’ over kabinetsplannen

VluchtelingenWerk Nederland maakt zich „ernstige zorgen” over de asielplannen in het regeerakkoord dat vrijdag is gepresenteerd. De organisatie vindt het „onrechtvaardig” dat het kabinet vluchtelingen „als zondebok voor maatschappelijke problemen” gebruikt.

De asielcrisis die minister Marjolein Faber wil uitroepen, en waarmee noodmaatregelen ingezet kunnen worden, is volgens VluchtelingenWerk onrechtmatig. „Het kabinet legt onjuiste verbanden tussen vluchtelingen en maatschappelijke problemen. Er komen geen grotere aantallen asielzoekers naar ons land dan andere jaren.”

De aangekondigde maatregelen, zoals het inperken van gezinshereniging, „ontwrichten” volgens de vluchtelingenorganisatie het asielsysteem. „Alles wat jarenlang zorgvuldig is opgebouwd en wel functioneert, wordt afgebroken. Streng zijn over de ruggen van vluchtelingen en dit uitstralen, lijkt voor het kabinet belangrijker dan het oplossen van problemen.”

VluchtelingenWerk Nederland roept het kabinet op „een betrouwbare overheid” te zijn door te focussen op „oplossingen die echt werken. Maar bovenal: voer het debat met respect voor mensenrechten, feiten en daarmee de rechtsstaat. Het beschermen van mensen die dat nodig hebben en de solidariteit in ons land, zijn kernwaardes van onze samenleving.”

Nederland wordt nog „oneerlijker” door het regeerprogramma, vindt leider Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA. Het zal er volgens hem voor zorgen dat het land zich nog meer naar binnen zal keren. Hij zal met voorstellen komen om mensen „vertrouwen en houvast voor de toekomst” te geven.

„Ze bezuinigen op onderwijs. Ze bezuinigen op sociale zekerheid. Ze bezuinigen op duurzame energie. En ze geven belastingcadeaus aan aandeelhouders. Het programma wordt alleen concreet op migratie, alsof dat de oorzaak is van al onze problemen”, laat Timmermans op X weten.

Het kabinet-Schoof presenteerde vrijdag zijn regeerprogramma van bijna 140 pagina’s inclusief bijlages. Het is een verdere uitwerking van het hoofdlijnenakkoord dat PVV, VVD, NSC en BBB in het voorjaar overeenkwamen.

Minister Eelco Heinen (Financiën) hamert in het voorwoord van de miljoenennota vooral op het belang van solide overheidsfinanciën en een goed vestigingsklimaat voor ondernemers. „Geld moet immers eerst verdiend worden voordat je het kunt uitgeven”, schrijft hij in deze inleiding, die in handen is van het ANP.

„Onze welvaart is geen toeval of natuurwet”, aldus Heinen. „We hebben het zelf verworven, door hard te werken, zuinig te zijn met geld en de juiste keuzes te maken. Dit kabinet wil spaarzaam omgaan met schaarse middelen zodat we ons kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden, en generaties na ons er ook van kunnen genieten.”

Tegelijkertijd zegt Heinen zich te realiseren dat veel mensen zich ook zorgen maken over zaken als een betaalbare woning en voldoende geld om de rekeningen te kunnen betalen. „In Nederland mogen we niet accepteren dat mensen daar ongerust over zijn. Daarom investeert het kabinet in betaalbare woningen en koopkracht, en helpt het mensen die in de knel zitten.”

De koopkrachtplaatjes laten een gemengd beeld zien. Gemiddeld genomen gaan huishoudens er 0,7 procent op vooruit. Maar voor de groep met de laagste inkomens, mensen die het minimumloon verdienen of net iets meer, staat een plusje van maar 0,5 procent in de boeken. De groep daar net boven gaat er juist het meest op vooruit, gemiddeld 1,1 procent.

De jeugdzorg is blij met de plannen die het kabinet vrijdag heeft gepresenteerd in het regeerprogramma. Daarin staat onder meer dat de overheid doorgaat met de afgesproken hervormingen van de sector. „Het nieuwe kabinet straalt met het regeerprogramma vertrouwen uit dat we goede stappen aan het zetten zijn in het verbeteren van de zorg voor jeugd”, laat bestuursvoorzitter Ronnie van Diemen van branchevereniging Jeugdzorg Nederland weten.

De organisatie wijst er, net als het kabinet, op dat een op de zeven jongeren jeugdzorg krijgt. Dat is ongeveer vier keer zo veel als rond de eeuwwisseling. „Uiteindelijk is het voor kinderen en gezinnen het beste als zij überhaupt geen jeugdzorg nodig hebben”, stelt Van Diemen. En daarvoor is volgens de jeugdzorg „meer nodig”. Zo pleit Van Diemen ervoor dat jongeren hulp krijgen om veerkrachtig te worden, en dat er snel zorg beschikbaar is wanneer ze die toch nodig hebben.

Jeugdzorg Nederland wil onder meer dat het kabinet werkt aan het verminderen van het personeelstekort.

Het wordt nog een lastig karwei om het uitroepen van de asielcrisis goed te motiveren, denkt premier Dick Schoof. Er gelden bepaalde criteria voor het uitroepen van zo’n crisis, zoals overmacht door een oorlog of natuurramp, dus volgens Schoof „steekt de motivatie heel nauw”.

Desondanks heeft hij er vertrouwen in dat het kabinet met een goed onderbouwd verhaal naar de Raad van State kan, die moet beoordelen of de crisiswet van het kabinet wel of niet deugt. Volgens de premier moet het kabinet nog „discussie hebben” over hoe de motivatie er precies uit gaat zien. „Ik denk dat het voorstel de toets der kritiek kan doorstaan”, zegt Schoof.

Experts twijfelen sterk of de situatie in Nederland wel een crisiswet rechtvaardigt. In 2022 werd hier ook al om gevraagd, en toen was het antwoord van staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) nog dat dit alleen in „zeer uitzonderlijke situaties” kan.

Nederland vraagt volgende week om voortaan buiten het migratiebeleid van de Europese Unie te mogen blijven. „Volgende week stuurt het kabinet een officieel verzoek aan Brussel om de zogenaamde opt-out”, zegt premier Dick Schoof bij de presentatie van het regeerprogramma.

Het kabinet had al aangekondigd zo snel mogelijk om de uitzondering te zullen vragen. Voor een opt-out voor Nederland moet het Europees verdrag worden gewijzigd, en dat geldt als heel moeilijk en tijdrovend. Elk van de 27 EU-lidstaten kan dat dwarsbomen.

„Ik noem dit geen verrijking van de eerdere kabinetsplannen”, aldus SGP-voorman Chris Stoffer in een eerste reactie op het regeerakkoord.

Waar het kabinet koersvast een goede inzet toont op de thema’s veiligheid en migratie, ziet de SGP dat de steun voor Israël en voor boeren aan erosie onderhevig lijkt, staat in een persbericht van de partij.

Stoffer: „Ik maak me zorgen over de pijnlijke keuzes die gemaakt worden in de agrarische sector. Daarnaast vind ik de afgezwakte Israël-paragraaf bepaald geen verbetering.”

Ook vindt de partij dat er te weinig oog is voor gezinnen, eenverdieners en „de verre naaste”, staat in het persbericht. „En onze zorgen over de medisch-ethische thema’s nemen eerder toe dan af.”

Wel is Stoffer blij met de plannen die het kabinet heeft op gebied van huisvesting. „We zien ernaar uit om het debat met het kabinet aan te gaan.”

De miljoenennota is, zoals ieder jaar, uitgelekt naar verschillende media. Het AD, RTL en NRC berichten er al uit. De nota draagt de titel ‘Solide begroten voor welvaart en stabiliteit’, bevestigen ingewijden aan het ANP. De koopkracht van iedereen zou er ongeveer 1 procent op vooruitgaan.

Lees hier wat er in het regeerprogramma staat over de asielafspraken die de coalitiepartijen maakten.

Lees ook

Kabinet houdt vast aan harde asielafspraken coalitie

Het regeerprogramma bevat zorgwekkende keuzes die onze toekomst op het spel zetten, vindt Natuur & Milieu. Volgens de natuurorganisatie negeert het kabinet met het aangekondigde beleid de urgentie van klimaatverandering, natuurbehoud en het welzijn van de burger.

„Veel plannen zijn fors afgezwakt waardoor de problemen alleen maar groter worden, terwijl de doelen wel blijven staan”, stelt Marjolein Demmers, directeur van Natuur & Milieu. „En dat terwijl zoveel partijen hard hebben gewerkt aan concrete oplossingen. Dit kabinet moet daar veel meer gebruik van maken”, vervolgt ze.

Volgens de organisatie bevat het programma voorstellen die te weinig doen om vervuiling aan te pakken, die natuurgebieden in gevaar brengen en daarmee de leefomgeving van miljoenen burgers slechter maken. „Het laat helaas de kans lopen op te gaan voor een toekomstbestendige en gezonde samenleving, en houdt vast aan verouderd kortetermijndenken. De kloof tussen politieke plannen en de praktijk is groter dan ooit”, aldus de organisatie in een verklaring.

Natuurmonumenten: akkoord niet in verhouding tot natuurambities

De maatregelen in het gepresenteerde regeerakkoord staan volgens Natuurmonumenten niet in verhouding tot de natuurambities die het kabinet zegt te willen behalen. „Zowel middelen als maatregelen zijn afgezwakt, terwijl we juist een tandje bij moeten zetten om de natuur te herstellen”, aldus de natuurorganisatie.

Natuurmonumenten benadrukt dat „de wens van het kabinet om meer te meten niet zal leiden tot de verlaging van doelen”. Zolang het kabinet geen maatregelen neemt, ontkent het volgens de natuurorganisatie de noodzaak van natuurherstel. „Door in te zetten op monitoring, innovatie en het maken van nieuwe plannen, wordt feitelijk de uitvoering van natuurherstel vertraagd. Terwijl we er nú mee aan de slag kunnen en willen”, aldus de directeur van Natuurmonumenten Pim van der Feltz. „De nodige investeringen in onze leefomgeving en ons platteland blijven uit, terwijl wij de natuur nodig hebben voor onze welvaart en ons welzijn.”

Natuurmonumenten verwijt het kabinet „kortetermijndenken” en legt uit dat als werk wordt gemaakt van natuurherstel er weer vergunningen verleend kunnen worden voor onder meer woningbouw. Op die manier komt er ook „duurzaam toekomstperspectief voor boeren en huizenzoekers”.

Greenpeace: regeerprogramma ramt natuur aan gort

Het regeerprogramma laat de natuur en het klimaat keihard in de steek, zegt Andy Palmen, directeur Greenpeace Nederland. „Met dit beleid ramt het kabinet met een sloopkogel onze natuur aan gort.”

Van het stikstofbeleid is weinig meer over, constateert Palmen onder meer. „Het is ook totaal onzeker of met deze plannen de veestapel voldoende zal krimpen om het mestoverschot dat ons water vervuilt op te lossen.” Hij wijst er ook op dat KLM maximaal door mag blijven vliegen en Schiphol „zelfs op termijn mag groeien”. Volgens de directeur leeft het kabinet niet in de realiteit, maar op een andere planeet. „Want die van ons staat in de fik.”

Element NL, de brancheorganisatie voor energie van Nederlandse bodem, vindt het „goed nieuws” dat het kabinet de Nederlandse aardgasproductie wil opschalen. „Zo lang er aardgas nodig is, kunnen we het beste gebruikmaken van betaalbaar, betrouwbaar en schoner aardgas van eigen bodem”, zegt voorzitter Gerda Verburg.

Uit het regeerprogramma komt naar voren dat het kabinet specifiek de gaswinning op de Noordzee wil opschalen. De overheid wil daarvoor een akkoord sluiten met de sector. De gaskraan in Groningen blijft dicht. „Dit is een prima initiatief om gezamenlijke afspraken te maken over de Nederlandse aardgasproductie voor de komende jaren”, stelt Verburg. „De minister is realistisch; aardgas is de komende jaren hard nodig als transitiebrandstof.”

Volgens Element NL heeft aardgasproductie in eigen land verschillende voordelen. Zo komt bij de productie veel minder CO2 vrij in vergelijking met de productie van vloeibaar gemaakt aardgas (lng). Lng wordt bovendien geïmporteerd en kost daarmee geld. De aardgasopbrengsten gaan voor het overgrote deel naar de overheid. „Er ligt een enorm potentieel voor extra overheidsinkomsten. Gas importeren is dus geld exporteren”, zegt Verburg.

Voorzitter van de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) Ger Koopmans vindt de mestplannen van landbouwminister Femke Wiersma „inhoudelijk niet te verdedigen en procesmatig teleurstellend”. „Met onze sector valt te praten over een uitweg uit de mestcrisis, ook als daar pijnlijke maatregelen voor nodig zijn, maar dan wél in samenhang met nieuw perspectief. Voor de korte termijn is dat perspectief echt keiharde noodzaak, als we willen voorkomen dat honderden boeren bankroet gaan.”

Nederland had in de Europese Unie jarenlang een uitzonderingspositie, waarmee boeren meer mest mochten uitrijden dan agrariërs in andere EU-landen. Brussel wil deze uitzondering afschaffen omdat de waterkwaliteit in Nederland niet zoveel is verbeterd als was beloofd. De boerenbelangenorganisatie ziet in de plannen van Wiersma wel verbeteringen vergeleken met die van het vorige kabinet, maar ze raken branches die al grote stappen zetten in het terugdringen van de mestproductie hard, aldus LTO.

Zo zitten varkenshouders volgens LTO al onder hun mestplafond en heeft de pluimveehouderij überhaupt niet veel invloed op de overschotten. Toch staan in het voorstel van Wiersma plannen om ook hun rechten om dieren te houden in te perken, waarmee zij „op geen enkele manier worden beloond of tegemoetgekomen” voor de bijdragen die zij hebben geleverd. Het pakket bevat maatregelen die de melkveehouderij „in het hart raken”. „Terwijl deze maatregelen niet bijdragen aan perspectief voor de korte termijn, en daarmee aan een uitweg uit de mestcrisis.”

Minister Reinette Klever richt zich vooral op haar portefeuille Buitenlandse Handel. Daarop wordt niet bezuinigd, staat in het regeerprogramma. Er zal de komende jaren hard gesneden worden in ontwikkelingshulp zoals aangekondigd in het hoofdlijnenakkoord.

Maar ook bij ontwikkelingshulp wordt gekeken naar de rol die het Nederlandse bedrijfsleven kan spelen. Klever gaat „scherpe keuzes” maken en zich vooral richten op voedselveiligheid, gezondheidszorg en water. „Nederland heeft daarvoor veel te bieden. Daarom kijkt het kabinet nadrukkelijk naar kansen voor het bedrijfsleven om daar een rol in te spelen.”

Het komende jaar moet Klever al 350 miljoen euro aan ontwikkelingshulp inleveren. Dat gebeurt door overal wat af te halen. Een jaar later gaat het al om 550 miljoen en daarna om structureel 2,4 miljard euro. Hoe er gesneden gaat worden na volgend jaar is nog niet bekend. Daar zal het komende jaar meer over duidelijk worden.

Langstudeerboete

Het kabinet zegt met universiteiten, hogescholen en studenten te gaan praten over de uitvoering van de zogenoemde langstudeerboete. Die groepen zijn fel tegen die maatregel.

In het regeerprogramma zeggen de coalitiepartijen dat ze willen kijken „naar de uitvoerbaarheid” van de boete en naar „manieren voor instellingen en studenten om langstuderen tegen te gaan”.

Studenten die meer dan een jaar studievertraging hebben, moeten daar jaarlijks 3000 euro extra voor betalen. Universiteiten zijn bang dat niet alle jongeren dan nog een goede kans krijgen om te studeren. Volgens de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) leidt de maatregel tot nog meer mentale druk op studenten en zal ook de ongelijkheid hierdoor verder toenemen.

„De jonge generaties van ons land worden door dit kabinet kapot bezuinigd. Dus er zit nog maar één ding op: keihard actievoeren”, zegt voorzitter Abdelkader Karbache. Volgens de voorzitter leidt de langstudeerboete tot een tweedeling „tussen studenten wier ouders hun studie wel voor ze kunnen betalen en studenten die ernaast moet werken of torenhoge schulden moeten opbouwen”.

Verengelsing

Buitenlandse studenten kunnen onder meer technische opleidingen in het Engels blijven volgen. Volgens het regeerprogramma blijven Engelstalige opleidingen ook „in de regio” mogelijk.

De coalitie heeft eerder al afgesproken verengelsing op hogescholen en universiteiten terug te dringen. Het hoofdlijnenakkoord liet wel ruimte voor „strategische uitzonderingen voor opleidingen voor tekortberoepen”.

Het kabinet kondigt ook aan het aantal internationale studenten te verminderen. „Hierbij hoort een besparing, tot 293 miljoen euro structureel”, staat in het regeerprogramma.

Het nareisbeleid voor asielzoekers wordt na het aanstaande uitroepen van een asielcrisis flink beperkt. Zo kunnen meerderjarige kinderen niet meer naar Nederland komen als een familielid hier een vluchtelingenstatus heeft gekregen. Dat staat in het regeerprogramma. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zal bij herhaalde asielaanvragen strenger toetsen op nieuwe feiten en omstandigheden. Ook kunnen asielzoekers die niet op zitting of op een afspraak komen, voortaan afgewezen worden.

Het kabinet gaat het noodrecht zo snel mogelijk activeren om de instroom van asielzoekers omlaag te krijgen. Daardoor kan asielminister Marjolein Faber maatregelen in gang zetten die afwijken van de Vreemdelingenwet. Ze werkt ondertussen aan een asielcrisiswet die het strengere regime ook voor de lange duur moet regelen.

Veel voorstellen waren al aangekondigd in het coalitieakkoord of uitgelekt via media.

Scholen krijgen het extra geld terug dat ze kwijt zijn door een hogere btw op schoolboeken. De coalitiepartijen hebben dat vrijdag aangekondigd in hun regeerprogramma. „Het kabinet wil ervoor zorgen dat scholen in het primair en voortgezet onderwijs blijven investeren in verbeteren van lezen, schrijven en rekenen”, verklaart het ministerie van Onderwijs.

Het kabinet wil het middelbaar beroepsonderwijs ook tegemoetkomen. Zij krijgen een compensatie „voor het verstrekken van leermiddelen voor basisvaardigheden” voor studenten die jonger dan 18 zijn.

Het kabinet wil de btw op boeken verhogen van 9 procent naar 21 procent. De koepelorganisaties voor middelbare scholen (VO-raad), basisscholen (PO-Raad) en schoolleiders (AVS), vakbonden AOb en CNV Onderwijs, het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) en oudervereniging Ouders & Onderwijs hebben om een uitzondering gevraagd voor leermiddelen. Ze schatten dat de maatregel jaarlijks 60 miljoen euro meer kost.

Het kabinet wil voor het einde van 2027 alle gedupeerden van het toeslagenschandaal hebben gecompenseerd, inclusief de vergoeding van eventuele aanvullende schade. In het vrijdag gepubliceerde regeerprogramma staat dat het kabinet het toeslagenschandaal binnen deze regeerperiode (officieel 2023-2027) helemaal wil afhandelen.
Volgend jaar moeten alle aanvragen zijn beoordeeld van de 68.000 ouders die zich als gedupeerden hebben gemeld. Daarna heeft het kabinet tot twee jaar nodig „om ook alle bezwaarprocedures te behandelen”.

De zogenoemde hersteloperatie heeft veel langer geduurd dan aanvankelijk gedacht, en kost ook veel meer geld. In 2019 erkende het kabinet dat er onrechtmatig is gehandeld door de Belastingdienst en in datzelfde jaar adviseerde een commissie het kabinet al een schadevergoeding uit te keren aan gedupeerden.

Maar de afgelopen tijd is zelfs 2030 weleens als einddatum genoemd. Het kabinet houdt het nu dus op 2027. Inmiddels wordt door een deel van de ouders ook gebruikgemaakt van een veel ruimhartigere aanpak, waarvoor eerder dit jaar nog eens 2,3 miljard euro is toegevoegd aan het compensatiebudget.

Het kabinet blijft ook de komende jaren geld vrijmaken voor gratis schoolmaaltijden. Die werden geïntroduceerd door het vorige kabinet en de nieuwe coalitie leek er aanvankelijk mee te willen stoppen. Maar in het regeerprogramma staat dat toch besloten is ermee door te gaan.

Eerder lekte al uit dat het kabinet op Prinsjesdag in ieder geval voor volgend jaar nog extra geld uittrekt voor schoolmaaltijden. Nu is duidelijk dat dit dus een blijvertje is. „Een basisvoorwaarde om je op school te kunnen ontwikkelen is een gevulde maag”, aldus het ministerie van Sociale Zaken.

Een deel van de plannen die in het programma staan, is al uitgelekt in de media. Zo zou migratieminister Marjolein Faber van plan zijn een deel van de Vreemdelingenwet buiten werking te stellen om asielzoekers te weren. Femke Wiersma (Landbouw) zou met plannen komen om de veestapel te laten krimpen. En Eppo Bruins (Onderwijs) ruilt een bezuiniging op plannen waar de banen van 1200 wetenschappers van afhangen in voor een bezuiniging op beurzen voor startende wetenschappers.

Op andere punten is het regeerprogramma naar verwachting minder concreet dan gepland. Premier Dick Schoof beloofde een uitwerking van het akkoord „waarin doelstellingen, aanpak, planning en middelen inzichtelijk worden gemaakt”, maar Haagse bronnen verwachten dat het document op sommige punten weinig toevoegt.

Het regeerprogramma was een van informateur Kim Putters’ drie adviezen om het „programkabinet” dat hij had bedacht op grotere afstand van de Tweede Kamer te plaatsen. Verder zouden de coalitieleiders in de Tweede Kamer blijven en moest de helft van de bewindspersonen van buiten de politiek komen.