Om een antwoord te vinden op deze kloof tussen de wetenschap en de dagelijkse praktijk moeten we terug in de historie. We hebben ijstijden gehad, maar er zijn ook perioden geweest waarin het veel warmer en vochtiger was. Het wonderlijke is dat de natuur zich telkens aangepast heeft aan de verschillende omstandigheden. En dat doet de natuur nog steeds; de bossen in Scandinavië zien er anders uit dan die in Zuid-Frankrijk.

Nemen we de Veluwe als voorbeeld, dan wordt aangenomen dat deze ooit met bos bedekt geweest is. Onder invloed van de mens zijn de bomen nagenoeg verdwenen en ontstonden er heidevelden en zandverstuivingen. Dat kwam doordat de bewoners een ingenieus systeem ontwikkelden van begrazen en heide plaggen. De mest en de heideplaggen werden zorgvuldig verzameld en gebruikt om de schrale akkers te bemesten. Door ‘roofbouw’ te plegen op de natuur konden de mensen overleven.

„Voor paardenbloemen hebben we geen natuurbeschermingswet nodig om te voorkomen dat die uitsterven”

Stopt het begrazen en plaggen, dan zal de natuur zich weer ontwikkelen richting de oorspronkelijke bossen. Nu we de Veluwe eigenlijk alleen nog maar folkloristisch laten begrazen en het plaggen helemaal stilligt, zijn de heidevelden en zandverstuivingen gedoemd te verdwijnen. Ook al zou het mogelijk zijn om de aanvoer van stikstof volledig stil te leggen. Een beperking van de stikstofuitstoot zal ervoor zorgen dat het proces van bosvorming trager verloopt, maar zal het proces niet stilleggen.

Eigen profiel

Iedere plant en diersoort heeft een eigen ecologisch profiel. Voldoen allerlei parameters, zoals temperatuur, vochtigheid, lichtsterkte, zuurgraad en voedingstoestand, aan bepaalde eisen, dan kan die plant of diersoort floreren. Zeldzame planten en dieren zijn soorten waarvoor het benodigde ecologische profiel meestal heel specifiek is en het bewuste profiel slechts sporadisch voorkomt. Heidevelden en zandverstuivingen bevatten veel zeldzame soorten. En dat is ook wel logisch, want onder volledig natuurlijke omstandigheden komen deze biotopen weinig voor. De aan deze biotopen gebonden soorten daarmee ook niet.

Natuurbeheerders en beleidsmakers hebben altijd al een sterke focus gehad op zeldzame, bedreigde soorten. En dat is ook te begrijpen. Voor paardenbloemen hebben we geen natuurbeschermingswet nodig om te voorkomen dat die uitsterven.

Ideaalplaatje

In de eerste helft van de vorige eeuw nam de bevolking flink toe; de mate van roofbouw daarmee ook. Dit resulteerde erin dat zeldzame soorten zo rond de jaren 30 maximaal floreerden. En toen kwam de kunstmest. Plaggen en begrazen was niet langer nodig. Het proces van het verdwijnen van de heidevelden en zandverstuivingen begon.

„We moeten niet terugkijken en ”museumnatuur” maken, maar vooruitkijken en werken aan robuuste natuur”

Natuurbeschermers staken hun hand op. Beleidsmakers gingen aan het werk. Er kwamen natuurbeschermingswetten, sterk gericht op soortenbescherming. Uiteindelijk kwam Europa rond de eeuwwisseling met de Natura 2000-wet. Ieder land moest zijn natuur aanwijzen, daarvoor doelen vaststellen en de bescherming en realisatie daarvan organiseren.

Wat gebeurde er? Het ideaalplaatje van de jaren 30 werd beschreven. En in de Natura 2000-uitwerkingen werd dat plaatje als ambitie benoemd. Immers, Natura 2000-gebieden zijn een doorvertaling van de vogelrichtlijn (1979) en de habitatrichtlijn (1992). En op hun beurt zijn die richtlijnen weer een doorvertaling van de toen geldende nationale beschermingsregiems. We hadden toen onder andere natuurreservaten, natuurterreinen en natuurterreinen met een speciale beschermingsstatus. Toen die regiems in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw werden ingevoerd, dachten we dat het mogelijk was om verdwenen natuur weer in haar oude luister te herstellen.

Europese regels kennen echter geen stip op de horizon, maar werken met wettelijk vastgestelde doelen. Doelen die linksom of rechtsom gerealiseerd moeten worden. En dat betekent dat we nu heel hard aan het werk zijn om te proberen de natuur honderd jaar terug te draaien. Gezien de zich ontwikkelende natuur is dat per definitie totaal onmogelijk. We moeten niet terugkijken en ”museumnatuur” maken, maar vooruitkijken en werken aan robuuste natuur die zich aan nieuwe omstandigheden kan aanpassen.

Slecht beleid

En daar hebben we ook het antwoord op de vraag hoe er sprake kan zijn van zo’n grote kloof tussen de wetenschap en de beleving. De wetenschap rapporteert in welke mate we afwijken van de vastgestelde doelen, gebaseerd op de situatie van pakweg 100 jaar geleden. En ja, ieder jaar wijken we daar verder van af. Maar daarmee gaat het niet slecht met de natuur, maar slecht met ons beleid.

We moeten nadenken over waartoe alle ontwikkelingen in onze samenleving en de klimaatverandering die op ons afkomt, leiden. En welke natuur daarbij hoort. En hoe we die ontwikkeling kunnen stimuleren en in goede banen kunnen leiden. We moeten van Natura 2000 naar Natura 2100. Laten we dan zo verstandig zijn om in die ontwikkeling ook een grotere mate van stikstofbelasting te accepteren. Stoppen met ”roofbouw” en in plaats daarvan robuuste natuur ontwikkelen.

De auteur is voormalig eigenaar van een natuurtechnisch adviesbureau en lokaal SGP-bestuurder.