Reserves rond euthanasie bij psychisch lijden noodzakelijk en terecht
Mensen die het van dichtbij meegemaakt hebben, weten het als geen ander: psychisch lijden kan het leven zwaar en donker maken. Soms zelfs zo, dat het levensperspectief uit beeld raakt. Als je ervaringsverhalen over dit lijden tot je neemt, maakt dit stil. Want psychisch lijden is complex.
De laatste tijd krijgt euthanasie vanwege psychisch lijden veel aandacht. Afgelopen jaren is het aantal euthanasieverzoeken en uitgevoerde euthanasieën met als grondslag psychisch lijden fors gestegen. De vraag speelt of mensen die psychisch lijden wel voldoende toegang hebben tot euthanasie en of het taboe hierop niet te groot is. Nu de wachtlijst bij het Expertisecentrum Euthanasie langer wordt, proberen overheid en diverse lobbygroepen méér psychiaters uit het werkveld te activeren en meer begrip in de samenleving te creëren als het gaat om euthanasiewensen op grond van psychisch lijden. Deze lobby is publiekelijk zichtbaar: afgelopen tijd verschenen via diverse media ervaringsverhalen van mensen met een euthanasiewens.
Nederland uitzondering
Bij euthanasie beëindigt een arts, wanneer er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, het leven van een patiënt op diens vrijwillige verzoek. In veel landen is euthanasie vanwege psychisch lijden onmogelijk: alleen in de Benelux, Spanje, Canada en Zwitserland kan dit plaatsvinden . Het is in veel landen überhaupt ondenkbaar dat de wet toelaat dat artsen het leven mogen beëindigen. Nederland kreeg in 2002 als eerste land een euthanasiewet en blijft daarmee een van de weinige landen wereldwijd . Vaker, bijvoorbeeld in Scandinavië, Afrika, de Balkan en Azië, is er geen euthanasiewet. Ook de World Medical Association heeft het standpunt dat euthanasie onder geen enkele omstandigheid acceptabel is. Dit toont dat een afwijzende houding richting euthanasie, zeker bij psychisch lijden, niet de uitzondering maar de regel is.
Euthanasie vanwege psychisch lijden ligt gevoelig omdat het beoordelen van de wilsbekwaamheid en de uitzichtloosheid van het lijden bij deze doelgroep zeer complex is. Onderzoek wijst uit dat 64 procent (tabel 4.11 uit de 4e evaluatie van de Euthanasiewet ) van de Nederlandse artsen het ondenkbaar vindt om euthanasie uit te voeren bij mensen die psychisch lijden. Diverse psychiaters wijzen erop hoe grillig aandoeningen kunnen verlopen en hoe doodswensen kunnen veranderen. Niet zelden is een doodswens onderdeel van de ziekte, die ook weer kan verdwijnen. Waar ”perspectief bieden” een kernelement is bij het behandelen van psychiatrische aandoeningen, vrezen veel psychiaters dat het doorlopen van een euthanasietraject een gevoel van hopeloosheid bevestigt. Onlangs stelde psychiater Koerselman in het NPV-ledenblad dat iemand met een psychiatrische aandoening, door allerlei oorzaken, in een (zelf)destructief traject gekomen is. Hij is van mening dat psychiaters géén bondgenootschap moeten sluiten met het zelfdestructieve kwade, maar altijd moeten strijden tegen de dood.
De cijfers tonen dat deze weerstand passend is. 20 à 30 procent van de mensen die een euthanasietraject ingaan, trekt het euthanasieverzoek weer in . Slechts een op de tien mensen die zo’n traject ingaan, krijgt uiteindelijk euthanasie. Het grootste deel van de verzoeken wordt afgewezen, bijvoorbeeld omdat er nog behandelopties zijn. De groep die het levensperspectief hervindt, verdient nadrukkelijk aandacht. Hun verhalen kunnen hoop bieden voor mensen die psychisch lijden. Dat is nodig, want wij zijn bezorgd om een kopieereffect als gevolg van de vele publicaties over mensen die een euthanasiewens hebben. Hierover berichtte deze krant eerder .
Suïcide voorkomen
In de roep om ruimere euthanasiemogelijkheden klinkt vaak het argument dat met euthanasie suïcides voorkomen kunnen worden. Dit argument slaat bij velen aan, omdat iedereen aanvoelt dat suïcides intens verdrietig en voor de omgeving traumatisch zijn.
De stellingname dat euthanasie tot minder suïcides leidt, is echter betwistbaar. Hoewel er individuele verhalen zijn waarin dit inderdaad het geval lijkt te zijn, is er op samenlevingsniveau een complexe relatie tussen suïcide en euthanasie. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie stelt in de richtlijn ” Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis ” dat „de mogelijkheid dat patiënten met een psychische stoornis in aanmerking kunnen komen voor levensbeëindiging op verzoek, er hoogstwaarschijnlijk niet toe zal leiden dat er aanzienlijk minder suïcides zullen voorkomen”. Mensen die een verzoek om levensbeëindiging doen en mensen die suïcide plegen, hebben vaak andere karakteristieken, waarbij ook de consistentie, duurzaamheid en oorzaak van de doodswens uiteenlopen.
Daarnaast is het aannemelijk dat niet iedereen die euthanasie ontvangen heeft ook gekozen zou hebben voor suïcide wanneer euthanasie geen optie was. Het eigen leven nemen vormt voor sommigen een te hoge drempel , terwijl dat anders ligt wanneer een arts het leven beëindigt.
Schelpzorg
Ten slotte kan ook een meer principieel punt benoemd worden: misschien is het pijnlijke aan euthanasie wel dat een ander, bijvoorbeeld een hulpverlener, hierover goedkeuring heeft gegeven. Dat is volgens sommigen empathisch, maar naast iemand staan zonder iemand de uitweg voor euthanasie te geven, kan ook. Dit geeft op een heel andere wijze veiligheid, zekerheid en steun. In België wordt steeds meer geïnvesteerd in een palliatieve benadering bij mensen die naar verwachting niet meer genezen van hun ernstige psychische aandoening. Bij deze ” crustatieve zorg ” verschuift het behandeldoel van ”genezen” naar ”verhogen levenskwaliteit”. Het zou goed zijn als hiervoor in Nederland ook meer aandacht zou komen.
In Nederland was de euthanasiewet eerder geregeld dan goede palliatieve zorg. Minister Els Borst, die de euthanasiewet door het parlement loodste, zei achteraf : „We hebben het in Nederland niet in de juiste volgorde gedaan.” Laten we hieruit een les trekken als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden.
Geborgenheid
Huiver voor euthanasie bij psychisch lijden kent dus veel draagvlak, is terecht en zinvol. In de context waarin het aantal mensen met psychische problemen stijgt en de knelpunten binnen de GGZ eerder toe- dan afnemen, zijn de stijgende euthanasiecijfers en de roep om nog meer ruimte pijnlijk.
De aandacht voor euthanasie vanwege psychisch lijden legt een fundamenteel probleem in onze samenleving bloot, waarbij een ander antwoord dan euthanasie noodzakelijk is. Zelfbeschikking is lang een leidend begrip geweest in ons land. Maar waar zelfbeschikking te veel gewicht krijgt, valt collectiviteit weg en ligt eenzaamheid op de loer. Juist in de meest kwetsbare tijden moeten mensen niet bevestigd worden in hun zelfdestructieve overtuigingen. Daarvoor is hun leven te kostbaar en te waardevol. Belangrijker is om te zoeken naar hoe we elkaar, via een weg van verbinding én veranderingen binnen de GGZ, blijvend geborgenheid kunnen bieden. Die zoekrichting is fundamenteel anders dan het vervullen van een doodswens. Wij geloven dat we alleen dan werken aan een samenleving die toekomst heeft.
De auteurs zijn werkzaam als beleidsadviseur bij NPV – Zorg voor het leven.
Hebt u hulp nodig? Dan kunt u contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie via 113 of 0800-0113 (24 uur bereikbaar) en 113.nl.
