Het leven omschreef Sara als „watertrappelen met een blok beton aan je voeten”. „En dan niet even, niet een zaterdagmiddag, niet een week, een maand, een jaar, maar haar hele leven.” Zo vertelt Sara’s moeder Mirjam Hulzebos voor een volle zaal – het congres is met 250 plaatsen uitverkocht. Hulzebos zegt dat ze haar dochter op de been heeft geholpen en gehouden. „Tot ik er zelf niet meer in kon geloven.”

Ondanks alle behandelingen en medicijnen zag ze haar dochter steeds verder afglijden. Aan een zelfmoordpoging hield Sara een dwarslaesie over. Op een gegeven moment besloot haar moeder „niet langer te duwen en te trekken, niet voor haar de moed erin te houden, maar naast Sara te staan – wat ze ook zou kiezen”.

Twee jaar geleden maakten artsen een einde aan het leven van het 18-jarige meisje. „Kwaliteit van sterven was het hoogst haalbare”, zegt Hulzebos, die predikant is en werkt als geestelijk verzorger in een ziekenhuis. Het verhaal levert een daverend applaus van de zaal op.

Doodsnood

Vorig jaar kregen 115 mensen euthanasie vanwege psychische problemen. Een unicum, want verder is alleen in België, Luxemburg en Zwitserland euthanasie onder deze groep toegestaan. De Nederlandse wet maakt bij het criterium „ondraaglijk en uitzichtloos lijden” geen onderscheid tussen psychisch en lichamelijk lijden. „Zo’n open norm zorgt ervoor dat de wet bij de tijd kan blijven”, stelt Jeroen Recourt, voorzitter van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie, aan het begin van de dag.

Vertwijfeling over het doden van deze mensen bekruipt kinder- en jeugdpsychiater Menno Oosterhoff soms nog steeds. De organisator van het congres groeide op in een gereformeerd-vrijgemaakt milieu, weet nu niet meer wat hij gelooft en is inmiddels pleitbezorger van euthanasie. „Theoretische bezwaren kunnen verbleken als je praat met iemand die psychisch lijdt”, verklaart hij zijn verandering. „Mensen zijn soms voortdurend in doodsnood. Elke ochtend staan ze op alsof ze een zak stenen in hun lijf hebben. Dat is minder veranderlijk dan we zouden willen.”

Goedkeuring voor euthanasie komt soms „te laat”, betoogt hij. Psychiaters vinden een euthanasiewens ingewikkeld en verwijzen patiënten door naar het Expertise­centrum Euthanasie. „Ik had contact met een jongen die daar al twee jaar en vier maanden op de wachtlijst stond. Dan weer meldde zijn vriendin dat hij bij het spoor stond of op de ic lag met een overdosis. Op de dag dat ik een second opinion voor hem aanvroeg, kwam het bericht: hij heeft zichzelf van het leven beroofd.” De boodschap: wie niets doet, doet ook wat.

Toch daalt het aantal suïcides niet als euthanasie bij psychisch lijden mogelijk wordt, laat ethicus Theo Boer zien. Tussen 2008 en 2017 nam het aantal zelfdodingen in Nederland juist met bijna een derde toe. „Dat is geen oorzaak-gevolg, maar het idee dat het aantal suïcides daalt als vaker euthanasie wordt gegeven, acht ik aanvechtbaar.”

Volgens Boer kan de keuze voor euthanasie voor nabestaanden net zo goed traumatisch zijn. Hij citeert een vrouw van wie haar maatje op de gesloten psychiatrische afdeling euthanasie kreeg. „Zij zei: „Als ze voor suïcide had gekozen, had ik het waarschijnlijk makkelijker kunnen accepteren. Omdat het verlenen van euthanasie het signaal afgeeft dat ook de hulpverlening het heeft opgegeven.””

Bewijslast

Ongeveer een op de tien mensen die euthanasie aanvragen vanwege psychisch lijden, krijgt dit ook. Gemiddeld wordt 40 procent afgewezen omdat het dossier niet voldoet. Een deel maakt tijdens het traject zelf al een einde aan z’n leven. Anderen krabbelen juist op uit een diep dal. Van die laatste groep doet deze dag niemand zijn verhaal. Drie mensen die de organisatie vroeg, zeiden nee. Reden: ze willen door met léven.

Wel luistert de zaal naar Zoraya ter Beek. Ze is 28 en heeft zich aangemeld voor een euthanasietraject. Waarom blijft in nevelen gehuld. „Dat is privé. Het is maar goed dat mensen mijn gedachten niet kunnen lezen.” De jonge vrouw lacht breed, krijgt de zaal aan het lachen. „Je komt zo vrolijk over, aan jou zie je niks”, zegt Oosterhoff tegen haar. „Ik ben niet iemand die de hele dag in een joggingbroek loopt te huilen”, bevestigt ze. „Dat stereotiepe beeld wil ik juist ontkrachten. Ik zie er verzorgd uit, draag make-up, heb humor. Jammer dat mensen zo’n bewijslast verwachten. Neem gewoon van mij aan dat ik wil gaan.”

Hebt u hulp nodig? Dan kunt u contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie via 113 of 0800-0113 (24 uur bereikbaar) en 113.nl.