Vriend en vijand zijn het erover eens dat de aanklacht tegen oud-president Donald Trump uniek is in de Amerikaanse geschiedenis. Mede daardoor is er veel onduidelijk als het gaat om het vervolg. Dertien vragen en antwoorden.
Wat is de inhoud van de aanklacht die speciaal aanklager Jack Smith donderdag heeft ingebracht?
In totaal wordt Trump voor vier zaken beschuldigd. De eerste is dat hij zich schuldig zou hebben gemaakt aan samenzwering om de VS te ondermijnen door fraude en misleiding. Het doel was het tellen van de stemmen en het bekrachtigen van de verkiezingsuitslag te belemmeren.
In de tweede plaats zou hij betrokken zijn geweest bij een samenzwering om de officiële procedure voor bekrachtiging van de uitslag te dwarsbomen. Het gaat daarbij om de bijeenkomst in het Capitool die werd voorgezeten door vicepresident Mike Pence.
De derde aanklacht is dat hij de bekrachtiging van de verkiezingswinst van Joe Biden heeft gedwarsboomd.
Als laatste wordt hij aangeklaagd voor het ondermijnen van het recht van burgers om hun stem geteld te krijgen, in een poging de verkiezingsuitslag ongedaan te maken.
Hoe zwaar is deze aanklacht in vergelijking met de strafaanklachten die reeds tegen hem zijn ingediend?
Juristen zeggen dat deze aanklacht de zwaarste van de drie is. Ze komt volgens hen neer op een aanval op de Amerikaanse grondrechten door het ondermijnen van het stemrecht van de Amerikanen. De vorige twee aanklachten gingen over het betalen van zwijggeld aan een porno-actrice en het achterhouden van geheime staatsdocumenten. Die zijn beide zeker ernstig, maar rechtsgeleerden in de VS zeggen dat deze nieuwe aanklacht grenst aan de beschuldiging van landverraad.
Steeds is beweerd dat Trump de aanzet heeft gegeven voor de bestorming van het Capitool. Dat ontbreekt nu?
Dat is inderdaad opvallend. Amerikaanse rechtsgeleerden denken dat speciaal aanklager Smith dit element bewust niet heeft genoemd omdat de oproep van Trump destijds aan de demonstranten niet zo eenduidig was dat deze alleen maar valt uit te leggen als opruiing. Smith wilde een aanklacht waar weinig debat over is.
Is daarmee de afloop van het proces bij voorbaat duidelijk?
Dat zeker niet. Het zwakste deel is de stelling van de openbaar aanklager dat Trump bewust loog toen hij zei dat de verkiezingen gestolen waren. Zijn verdedigers voeren nu al aan dat dit zijn oprechte mening was, gebaseerd op de informatie die hij van zijn adviseurs kreeg. Aanklager Smith zal dit overtuigend moeten weerleggen. Smith is echter ondubbelzinnig: Trump wist beter.
Wat hem helpt, is dat veel vertrouwelingen van Trump al tijdens de hoorzittingen over de Capitoolbestorming gezegd hebben dat ze Trump meerdere keren hebben gewaarschuwd dat er geen enkel bewijs is voor verkiezingsfraude. Zelfs Trumps eigen dochter Ivanka heeft dat tegen hem gezegd.
Welke straf hangt Trump boven het hoofd, mocht hij worden veroordeeld?
Wanneer hij alleen voor het eerste deel van de aanklacht wordt veroordeeld, dan kan hij een gevangenisstraf van vijf jaar krijgen. Wordt hij schuldig bevonden aan het dwarsbomen van de bijeenkomst op 6 januari in het Capitool onder leiding van Pence, dan kan hem twintig jaar worden opgelegd.
Wie is speciaal aanklager Jack Smith?
Smith staat bekend als een onverschrokken aanklager die er ondanks bedreigingen niet voor terugdeinsde om de maffia in New York aan te pakken. Tussen 2018 en 2022 werkte hij voor het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar hij onderzoek deed naar genocides. Dat hij in het buitenland actief is geweest, zal zeker hebben meegespeeld bij de keuze van justitieminister Garland. Hij heeft –letterlijk– afstand tot de Amerikaanse politiek. Daardoor kan hem minder gemakkelijk partijdigheid worden verweten.
Wie is de rechter die deze zaak behandelt?
Zoals altijd bij een rechtszaak is deze bij loting toegewezen, ditmaal aan federaal rechter Tanya Chutkan, die in 2014 door president Obama is benoemd. Ze staat bekend als een streng rechter, hetgeen onder andere is gebleken uit de zware straffen die ze reeds aan verscheidene Capitoolbestormers heeft opgelegd. Ook wees ze een keer een verzoek af waarmee voormalig president Trump de overdracht van documenten aan de 6 januari-commissie van het Huis had willen verhinderen. „Presidenten zijn geen koningen”, schreef ze in haar vonnis. „En de klager is geen president.”
Trump is donderdag officieel door de rechter aangehouden, maar hij is niet gearresteerd. Hoe zit dat?
Ook bij de vorige dagvaarding is dat niet gebeurd. De rechter heeft afspraken gemaakt op grond waarvan Trump vrij mag gaan en staan. Deels is dat omdat hij toch al in de gaten wordt gehouden door de geheime dienst. Zoals elke ex-president heeft hij immers permanent bewaking. Bovendien is wel duidelijk dat een voorlopige hechtenis van Trump veel maatschappelijke onrust zal geven.
Wanneer gaat het proces echt van start?
Dat is nog niet duidelijk. De rechter en de advocaten van Trump moeten dat overeenkomen. Aanklager Smith wil de zaak voortvarend afhandelen. En ook rechter Chutkan staat erom bekend niet te talmen. Trump wil het liefst dat de zaak na de verkiezingen van november 2024 aan de orde komt. Maar daar zal de rechter niet in meegaan. Verwacht wordt dat het proces volgend voorjaar van start gaat.
Kan Trump tijdens de lopende rechtszaken gewoon campagne blijven voeren?
Ja, dat kan. De Amerikaanse wet sluit mensen die in staat van beschuldiging verkeren niet uit van kandidaatstelling. Wel kan het Trump hinderen als hij in campagnetijd zich steeds moet verantwoorden voor de rechter.
Kan hij president worden/zijn als hij is veroordeeld?
Ook dat kan. De wet zegt nergens dat je voor het presidentschap een schoon strafblad moet hebben. De enige voorwaarden die de wet stelt zijn: je moet een geboren Amerikaan zijn, ten minste 35 jaar oud en de laatste vier jaar in Amerika hebben gewoond. Praktisch zal het natuurlijk vrijwel onmogelijk zijn om het land vanuit de cel te besturen.
Gesteld dat Trump wordt gekozen en ook wordt veroordeeld, kan hij zichzelf dan gratie verlenen?
Een president heeft inderdaad het recht gratie te verlenen. Maar of hij zichzelf gratie kan geven, is nergens in de wet beschreven. Dat is dus onduidelijk. Trump zelf denkt wel dat hij dat kan doen. Maar er zijn juristen die dit betwijfelen.
Schaden deze aanklachten de campagne van Trump?
Daar lijkt het niet op. Trump staat bij de Republikeinse kandidaten aan kop en evenaart in de peilingen inmiddels zittend president Biden. Ook de giftenstroom wordt niet minder. Sterker, elke nieuwe aanklacht heeft tot nu toe meer geld in de verkiezingskas gebracht.
