Na de val van Rutte IV mag Nederland weer naar de stembus. In welke voorbereidende stappen wordt daar naar toegewerkt en wat zijn daarbij de spelregels?
Volgen er na de val van een kabinet hoe dan ook nieuwe verkiezingen?
Nee. In 1965 viel het kabinet-Marijnen na een breuk tussen de VVD en de confessionele partijen over de toekomst van het omroepbestel. De KVP en de ARP wilden toen geen campagne die alleen over die omroepkwestie zou gaan, uit vrees dat de VVD daar garen bij zou spinnen. Gevolg: de VVD werd ingewisseld voor de PvdA, de KVP schoof een nieuwe premierskandidaat naar voren en zo kwam er zonder verkiezingen een nieuw kabinet tot stand.
Op 19 mei 1999 bood het kabinet-Kok II (PvdA, VVD en D66) zijn ontslag aan omdat de Eerste Kamer de plannen voor het invoeren van een correctief referendum, een van de hoofdpunten uit het coalitieakkoord, had weggestemd. Bemiddelaar Tjeenk Willink kreeg de drie na enkele dagen weer op één lijn: er zou een wetsvoorstel voor een minder vergaand referendum worden ingediend. Gevolg: de ministers kwamen terug op hun ontslagaanvraag en Kok II kon weer door.
Maar vanaf wanneer zijn nieuwe verkiezingen dan onvermijdelijk?
Dat is het geval wanneer een demissionaire premier de Tweede Kamer ontbindt en de koning dat besluit bekrachtigt. Dat gaat ergens in deze zomerperiode gebeuren, zo werd duidelijk in het Tweede Kamerdebat van maandag.
Wie bepaalt de datum van de nieuwe verkiezingen?
De Kiesraad doet meestal de eerste suggestie daarvoor. Zo ook dit keer. „Op zijn vroegst medio november”, sprak voorzitter Wim Kuijken vrijdagavond. Gemeenten en stembureauleden moeten volgens hem na de Statenverkiezingen van 15 maart even op adem komen.
Van belang is verder dat de termijn tussen de datum waarop de oude Tweede Kamer wordt ontbonden en de verkiezingsdatum wettelijk is bepaald. Net als de dag waarop de registratie van nieuwe politieke groeperingen moet zijn afgerond en de dag waarop partijen hun definitieve kandidatenlijst moeten inleveren. Alles overziend liggen woensdag 15 of woensdag 22 november als verkiezingsdatum het meest voor de hand.
Medio november; dat is nog ver weg…
Op zich wel, maar iemand als Pieter Omtzigt heeft ook dan nog maar weinig tijd om te beslissen of hij nog een eigen partij wil beginnen. Ook partijen die nog een lijsttrekker moeten aanwijzen, moeten opschieten. En allemaal zullen ze gauw aan de slag moeten met het updaten van hun verkiezingsprogramma.
Ook Tweede Kamerleden zagen het afgelopen weekend de bui al hangen. Kamervoorzitter Bergkamp wilde op 27 juli afgehamerd hebben welke wetsvoorstellen en beleidsonderwerpen het demissionaire kabinet nog mag afhandelen en welke het moet overlaten aan een nieuw kabinet.
Dat zou betekenen dat de verschillende Kamercommissies al voor die tijd bijeen hadden moeten komen voor het opstellen van de overzichten. Maar maandag draaide Bergkamp bij. De ambtenaren starten het proces alvast op, maar pas na het reces hoeven de Kamerleden aan te haken. De vakantie gaat voor.
