Politicologen verrast: Uiterste houdbaarheidsdatum Rutte voorbij
Mark Rutte stopt. Na de val van het kabinet vorige week kondigde hij maandag aan niet beschikbaar te zijn als lijsttrekker voor de VVD. Drie politicologen reageren.
Wat vindt u ervan dat Rutte stopt zodra een nieuw kabinet is aangetreden?
Prof. Gerrit Voerman: „Dit is verrassend. Grote vraag is wie Rutte gaat opvolgen. Duidelijk is dat andere partijen het gehad hebben met Rutte. Dat bleek al in april 2021, toen hij onder vuur lag vanwege de perikelen rond Kamerlid Omtzigt. Toen was zowel links als rechts wantrouwend. Als Rutte nog weer verder zou gaan als politicus, zou hij zichzelf in de weg hebben gezeten.”
Dr. Peter van der Heiden, politicoloog, verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen: „Ik vind het tamelijk verbazingwekkend dat Rutte zo snel deze conclusie trekt. Verstandig is het wel. Er ging van alles mis de laatste tijd. De hele oppositie, en zelfs mogelijk een deel van de coalitie, was klaar met Rutte. Ik denk dat hij voor zichzelf heeft vastgesteld: dit gaat hem niet meer worden. Ruttes uiterste houdbaarheidsdatum is voorbij.”
Prof. Ruud Koole, emeritus hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit Leiden en tot voor kort PvdA-senator: „Ik vind het verrassend dat hij de handdoek in de ring gooit. Ik vermoed dat hij vorige week het kabinet liet vallen op het asielvraagstuk en zo wilde proberen van zichzelf een scherper profiel neer te zetten. Maar vermoedelijk concludeerde Rutte dit weekend dat de kritiek op zijn persoon dusdanig groot was dat die hij in die opzet niet meer kon slagen.”
Hoe typeert u dertien jaar premierschap van Rutte?
Voerman: „Hij is er altijd in geslaagd met vele verschillende partijen coalities te smeden. Ook kon hij met de oppositie samenwerken. En dat in een tijdsgewricht waarin de Tweede Kamer gefragmenteerd raakte. Hoewel echte grote partijen verdwenen, wist Rutte toch telkens meerderheden te vinden. Maar als je zolang op de premierspost zit, word je ook verantwoordelijk voor allerlei problemen die opdoemen. Denk aan de aardbevingsproblematiek in Groningen en aan het stikstofvraagstuk. Rutte begon zichzelf in de weg te zitten.”
Van der Heiden: „Rutte is vooral een manager. Hij beschikt over een ongelooflijk politieke wendbaarheid. Je wist nooit waar hij precies voor stond. Ooit zei hij iets als: „Voor visie gaan we naar de opticien.” Dat zegt wel iets. Rutte heeft onder moeilijke omstandigheden, denk aan de economische crisis, de oorlog in Oekraïne en de coronacrisis, kabinetten van uiteenlopende signatuur geleid. Vermoedelijk waarderen veel mensen dat hij veel kabinetten heeft gemanaged. Maar dat managen is natuurlijk voor een deel misgegaan. Denk aan de toeslagenaffaire en aan de aardbevingsproblematiek in Groningen.”
Koole: „Hij was een lenige premier, die met totaal verschillende coalities uit de voeten kon. In behoorlijk zware tijden, denk aan de pandemie, de oorlog in Oekraïne en de economische crises, wist hij toch telkens te regeren. Maar in zijn laatste kabinet wist Rutte geen elan meer te krijgen.”
Wie zou Rutte kunnen opvolgen als VVD-leider?
Van der Heiden: „Klaas Dijkhoff, voorheen fractievoorzitter van de VVD. Hij is een aimabele man, een goed politicus met een prettige uitstraling. Niet iemand die olie op het vuur gooit. Maar punt is dat Dijkhoff de politiek heeft verlaten en maandagavond heeft aangekondigd geen lijsttrekker te willen worden.”
Koole: „Ik zou het niet weten. Veel is nog onduidelijk. Klaas Dijkhoff en Edith Schippers willen niet. Voor de VVD breekt een tijd van onzekerheid aan.”
Kan het vertrek van Rutte leiden tot een gevoelige klap voor de VVD?
Van der Heiden: „Ja, omdat er op dit moment geen voor de hand liggende opvolger klaar staat. Feit is dat heel veel mensen op de VVD stemden vanwege Rutte. De verpersoonlijking van de politiek wordt steeds sterker. De VVD zal met een heel goede opvolger moeten komen, wil de partij als grootste uit de bus komen.”
Koole: „De VVD kan niet meer de premierbonus opstrijken. Die kreeg de partij jarenlang. Rutte was steeds in het nieuws en kon dan met de kiezers communiceren.”
Welke partij spint garen bij het vertrek van Rutte?
Van der Heiden: „Dat zou zomaar de BBB kunnen zijn. De verkiezingsstrijd ligt nu echt helemaal open. Wat gebeurt er als Frans Timmermans de leider wordt van de lijst GroenLinks-PvdA? Die man straalt rust uit, heeft een goed verhaal en is samenbindend. Dat kan GroenLinks-PvdA veel stemmen opleveren. Ik sluit overigens een enorme winst voor de PVV vrijwel uit. Wilders is nu eenmaal niet de rustige, samenbindende leider.”
Krijgt Nederland ooit heimwee naar Rutte, de veerkrachtige man die relatief sober leefde en het hoofd koel hield in roerige, gepolariseerde tijden?
Van der Heiden: „Ik zie ook een andere kant van Rutte. De weglachende premier die niet altijd alles serieus leek te nemen. Misschien moet je zo ook wel in elkaar steken als je het als minister-president zo lang wilt volhouden. Tegelijk zou ik toekomstige premiers willen voorhouden: blijf niet zo lang zitten als Rutte.”
Koole: „Heimwee niet. Al is het op zich een prestatie dat hij de langstzittende premier van Nederland is en zorgde dat Nederland in moeilijke tijden toch telkens werd geregeerd door allerlei verschillende coalities. Maar het optreden van Rutte werd sleets.”
