Wat we nu weten over het opblazen van de dam in Oekraïne
De verwoesting van de stuwdam bij Nova Kachovka trekt diepe sporen in Oekraïne. De Oekraïense president Zelensky spreekt van de „grootste door mensen veroorzaakte milieuramp in Europa in tientallen jaren”.
Een enorme vloedgolf overspoelt de provincie Cherson, nadat de stuwdam en waterkrachtcentrale in het zuiden van Oekraïne grotendeels zijn vernietigd. Zo’n 18 miljard kuub water zet het stroomgebied van de Djnepr grotendeels blank.
Wat is er precies gebeurd?
Dat is niet volledig duidelijk. De stuwdam –30 meter hoog, 3,2 kilometer lang– en de waterkrachtcentrale in de rivier de Dnjepr bij Nova Kachovka zijn hoogstwaarschijnlijk opgeblazen. De dam, gebouwd in 1956 en daterend uit het Sovjettijdperk, ligt op pakweg 60 kilometer van de zuidelijke havenstad Cherson. Omwonenden hoorden in de nacht van maandag op dinsdag rond 2.50 uur zware explosies. De waterkrachtcentrale is van binnenuit opgeblazen, stelt Ukrhydroenergo, het Oekraïense staatswaterkrachtbedrijf.
beeld RD
beeld RD
beeld RD
beeld RD
beeld RDWat is het belang van de dam?
De waterkrachtcentrale op de dam levert elektriciteit voor een groot deel van Oekraïne. Door de vernietiging van de dam en de centrale raakt het elektriciteitsnet instabiel.
Verder is de Krim voor zijn watervoorziening afhankelijk van het waterreservoir bij Kachovka. Het door de Russen geannexeerde schiereiland is via een kanaal verbonden met het stuwmeer.
Bovendien betrekt de kerncentrale in Zaporizja, met zes reactoren de grootste van Europa, zijn koelwater uit het waterreservoir. Door het opblazen van de dam zakte het waterpeil 2,5 meter, naar verwachting oplopend tot 7 meter. Het internationale atoomenergieagentschap IAEA verwacht echter op korte termijn geen problemen. Er is genoeg water voor enkele maanden.
Wat zijn de gevolgen van de doorbraak?
Het wassende water zet complete dorpen in het stroomgebied van de Djnepr onder water. Tachtig steden en dorpen stroomafwaarts, vooral in illegaal bezet gebied, dienen te worden ontruimd. Oekraïne én Rusland moeten beide duizenden inwoners via evacuaties in veiligheid brengen.
Op hetzelfde moment blijft Rusland artilleriebeschietingen op de zuidelijke havenstad Cherson uitvoeren om de evacuatie te dwarsbomen. De rivier de Djnepr vormt de frontlinie tussen de strijdende partijen. Een inwoner is daarbij gedood, twee agenten zijn dinsdag gewond geraakt.
Hoe groot zijn de consequenties voor het milieu?
De damdoorbraak veroorzaakt een ecologische ramp van ongekende omvang. De grootste door mensen veroorzaakte milieuramp in Europa in tientallen jaren, zegt president Volodymyr Zelensky.
Andri Jermak, chef-staf van Zelensky, beschuldigt Rusland daarom van ”ecocide”, een grootschalige verwoesting van ecosystemen. Zo’n 150.000 liter olie uit de waterkrachtcentrale zou in het milieu zijn terechtgekomen.
Boeren in de agrarische provincie Cherson zijn afhankelijk van water uit vier zij-armen van de Dnjepr; ook de rivieren Inhoelets en Bug krijgen last van de enorme bak water uit de Djnepr. De verwoesting van de dam kan door vervuiling leiden tot een drinkwatertekort in Cherson. Oogsten lijden onder schaarste aan water en leiden tot onzekerheid op de internationale voedselmarkt. De graanprijs op de beurs in Chicago steeg 2 procent na de aanslag.
Wie is verantwoordelijk voor het opblazen van de dam?
Oekraïne en Rusland beschuldigen elkaar verantwoordelijk te zijn voor de verwoesting. Moskou zegt dat de dam is geraakt bij beschietingen met Himarsraketten door Kyiv. Een claim die vrijwel onmogelijk het opblazen van de dam kan verklaren; daarvoor zijn duizenden kilo’s explosieven nodig.
Het gerenommeerde Amerikaanse Institute for the Study of War –altijd snel met accurate analyses– vindt het te vroeg om een dader aan te wijzen. De terughoudendheid van westerse media om Rusland ondubbelzinnig als dader aan te wijzen, leidt tot frustratie in Oekraïne.
Wie profiteert het meest van de ramp?
Feit is dat Rusland het meest profiteert van het opblazen van de dam. Rusland houdt het Oekraïense leger bij Cherson via een soort Hollandse Waterlinie op afstand.
Overigens heeft Oekraïne aan het begin van de oorlog de Russen tegengehouden door een dam bij Kiev door te steken. Daar werd één dorp getroffen.
De enorme watermassa uit Nova Kachovka maakt het voor Oekraïne aanmerkelijk moeilijker om de oversteek van militairen en materieel over de Djnepr voort te zetten. De dreiging voor de Russen neemt bij Cherson af, waardoor het Kremlin wellicht troepen kan verplaatsen naar het oostelijk front. Het onderwaterzetten houdt het Oekraïense tegenoffensief echter niet tegen.
Zijn er aanwijzingen voor betrokkenheid van de Russen?
De dam en de centrale liggen in door Russen bezet gebied. Alleen het Russische leger had toegang tot het gebied. Bovendien bevond het waterpeil in het 18 miljard kuub grote stuwmeer zich op het hoogste niveau in dertig jaar tijd, wellicht om een maximaal effect van een damdoorbraak te creëren. Franse onderzoekers berekenden dat het waterpeil ruim een meter hoger stond dan het gemiddelde van de afgelopen jaren.
Zelensky waarschuwde in oktober al voor een Russische verwoesting van de dam. Inlichtingendiensten in de VS zouden over bewijzen van Russische betrokkenheid beschikken. Washington overweegt deze te publiceren, maar wijst Moskou nog niet als dader aan.
De damdoorbraak raakt toch ook het Russische leger?
Absoluut. De westelijke oever van de Djnepr is in handen van Oekraïne, de oostelijke oever in handen van de Russen. De overstroming treft vooral de lager gelegen oostelijke oever. Russische militairen moeten daar een goed heenkomen zoeken. De eerste van drie Russische verdedigingslinies staat onder water. Verder komt de drinkwatervoorziening op de Krim, die stevig in handen is van de Russen, in de problemen.
De Oekraïense militaire inlichtingendienst noemt het opblazen van de dam daarom een Russische „paniekreactie”.
Hoe zijn de reacties op de verwoesting van de stuwdam?
Westerse regeringsleiders en NAVO-baas Jens Stoltenberg beschuldigen Rusland van het opblazen van de dam. Een „geschokte” EU-president Charles Michel en premier Mark Rutte spreken bijvoorbeeld van „een oorlogsmisdaad”. Volgens de EU toont de vernietiging van de dam de „barbaarse aard” van Rusland, zonder Moskou aan te wijzen als dader.
De term oorlogsmisdaad valt soms vrij snel. Is dat hier terecht?
Toch wel. Dammen, dijken en elektriciteitscentrales worden beschermd door het oorlogsrecht en de Conventie van Genève. Civiele infrastructuur mag niet het voorwerp van een aanval worden gemaakt, zelfs niet als deze objecten militaire doelen zijn, als een dergelijk aanval kan leiden tot (…) ernstige verliezen onder de burgerbevolking”, stelt de Conventie.
Overigens trekt Rusland zich tijdens de oorlog weinig aan van conventies en verdragen.
