Hoe is deze annexatie tot stand gekomen?

In het door Rusland bezette deel van de vier gebieden mochten de burgers van 23 tot 27 september zich in een referendum uitspreken voor of tegen aansluiting bij Rusland. De stemgerechtigden stemden in elk van de vier gebieden met overgrote meerderheid voor aansluiting bij Rusland.

In het Westen wordt gesproken over schijn- of nepreferenda. Waarom?

De referenda vonden plaats op door Russisch bezet buitenlands, in dit geval Oekraïens grondgebied. Dat maakt het houden van een referendum onmogelijk.

Cindy Wittke, als politicoloog verbonden aan het Leibnitz-Instituut voor Oost- en Zuidoost-Europa-onderzoek in Regensburg, stelt in het magazine Dekoder dat de referenda instrument zijn van de Russische oorlogsvoering.

De gebieden Donetsk en Loehansk maakten 19 september de volksraadpleging bekend. De dag daarop, 20 september, volgden Cherson en Zaporizja. Dezelfde dag kondigde Poetin in een toespraak de gedeeltelijke mobilisatie van 300.000 reservisten aan. Wittke stelt dat we deze bekendmakingen bij elkaar moeten zien. Het gaat, met andere woorden, om één enkele handeling die door Moskou is georkestreerd. „Hieruit blijkt dat de referenda een instrument van de Russische oorlogsvoering zijn en niet bijvoorbeeld een daad van zelfbeschikking van in deze gebieden levende burgers.”

De referenda kunnen niet serieus worden genomen omdat door de oorlog een groot deel van de Oekraïense bevolking is gevlucht. In de delen in handen van het Oekraïense leger vonden geen referenda plaats.

De referenda zijn dus niet gehouden volgens de regels van het volkenrecht?

Inderdaad. Bovendien zijn ze niet vrij. Bij een referendum gaat hem om vrije verkiezingen, waarbij burgers niet gedwongen worden te stemmen. Dat gebeurde wel degelijk in de vier gebieden.

De stemgerechtigden moeten bovendien de mogelijkheid hebben over de verschillende opties van gedachten te kunnen wisselen. Denk aan vrije meningsvorming en vrijheid van de media.

Het is ook een goed gebruik dat er onafhankelijke waarnemers aanwezig zijn die nagaan in hoeverre aan alle voorwaarden is voldaan.

Wat gaat er nu gebeuren?

Rusland geeft de inlijving van de gebieden de schijn van legitimiteit. Maandag en dinsdag zullen het lagerhuis en het hogerhuis van het Russische parlement instemmen met de opname van de gebieden in de Russische Federatie. Voor het Kremlin worden de gebieden dan deel van Rusland.

Poetin kan nu aantonen dat zijn zogenaamde militaire speciale operatie succesvol is. Daarmee kan hij binnenlandse critici de mond snoeren.

Bovendien loopt door de annexatie de frontlinie in een keer dwars door ‘Russisch’ grondgebied. Moskou kan het Oekraïense offensief om het verloren gebied te heroveren, betitelen als een aanval op Rusland. Vorige week verklaarde Poetin dat hij bereid was kernwapens in te zetten om de territoriale integriteit van zijn land te verdedigen. Een antwoord op de vraag of hij dit gaat doen is er niet.

Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov zei dat de verovering van de vier gebieden het minimumdoel is. Op dit moment controleren de Russische troepen ongeveer 58 procent van het beoogde gebied.

Wat staat de geannexeerde gebieden te wachten?

Alles wat herinnert aan het Oekraïense verleden zal verdwijnen. Dat gebeurde op de Krim die in 2014 door Rusland werd veroverd. Op de Krim ligt de door de Grieken gestichte stad Chersonesos, De Russische autoriteiten besloten in het kader van de modernisering de ruïnes te veranderen in een vrijetijdspark. Restanten van Griekse bouwwerken moesten wijken voor tribunes.

Met het oosten van Oekraïne zal hetzelfde gebeuren. Alles wat met de Oekraïense cultuur en staat te maken heeft, wordt verwijderd. Boeken in de Oekraïense taal worden uit de bibliotheken gehaald en vervangen door Russische werken. Van musea wordt de verzamelingen in beslag genomen.

Op de televisie en radio zijn uitsluitend Russische programma’s te zien en te horen.

En wat betekent de annexatie voor de burgers?

Het Russisch deel van de bevolking heeft er geen moeite mee dat hun gebied deel van Rusland gaat uitmaken. Voor de Oekraïners is het een compleet ander verhaal.

Jongeren krijgen op school les in het Russisch. Ladingen Russische schoolboeken worden aangevoerd. Vorige maand waren de Russische autoriteiten nog op zoek naar onderwijzers die in Oost-Oekraïne aan de slag konden. Met een maandloon van 4000 euro probeerde men mensen over te halen. Dat salaris is het achtvoudige van een normaal maandinkomen.

Iedereen in de geannexeerde gebieden krijgt een Russisch paspoort. Wie weigert krijgt geen pensioen, maar mag ook geen eigen bedrijf beginnen.

De verwachting is dat Poetin Oekraïense burgers zal mobiliseren om dienst te nemen in het leger. Zij worden dan gedwongen te vechten tegen landgenoten. In feite gebeurt dat nu al met de Krim-Tataren. Tot 2014 had deze etnische minderheid de Oekraïense nationaliteit. Door de Russische inlijving van de Krim in 2014 kregen de Krim-Tataren de Russische nationaliteit. Nu moeten ze vechten tegen hun vroegere landgenoten. Poetin zal er geen traan om laten als ze sneuvelen. Mensenrechtenorganisaties spreken al van een etnische zuivering.